Наа тураларзар – хорғыс чох чахсы чоллар
01.03.2024
Хабарлар
Ағбан город. Ирткен чылда наа пӱдірілчеткен «Арбан» чурт орнынзар, Киров орамазын узарадып, асфальттығ чол салылған
Кӱстіг хазна – ізестіг тиліс. Халғанҷы чылларда пістің республикада, тиксі Россиядағы чіли, пӱдіріг кирее дее, транспорт паза чол хонии даа – чахсы тиліпчеткен экономика кӧстеглері. Анзын саннар ла нимес, че харах алнында алысчатхан город-аалларыбыс киречілепче
Кірписке кірпис
Халғанҷы 25 чыл аразына хазнабыс экономиказы урунған кризистер пӱдіріг киреене теелбин халбааннар. Че андағ даа полза, пӱӱнгі кӱнде Россия синінде алылған чарадығлар паза кирілген хабазығлар пӱдіріг киреене тиліс тӱзімін хызырарға пирбинчелер. Россияның пӱдіріг министерствозы искіриинең, 2023 чылда хазнада 110,4 миллион квадраттығ метр чурт тимге сығарылған, чурт оңдайларын 4,4 миллион сӧбіре чахсыландырып алған.
– Мыннаң мындар пӱдіріг оңдайларын ідӧк ӧскірерге паза наа проекттерні тоғындырарға кирек. Ирткен чылда 49,4 миллион квадраттығ метрге пӱдіріг проекттері тоғынып пастааннар. Ол алында таныхталған ӧзіс синін тударға полысча. Іди 2024 чылның кӱрген айында 12,1 миллион квадраттығ метр чурт тимге сығарылған. Пістің ӧӧн пӧгінібіс – кізiлернің чурт оңдайларын чахсыландырары. Пӱӱнгі кӱнде хазнабыстың пір чуртағҷызына 28,2 квадраттығ метр чурт килісче. Алныбыста пӧгін турғысчабыс – 2030 чылға читіре пір кізее 33 квадраттығ метр чурт килізеріне чидерге, – теен Россияның пӱдіріг министрі Ирек Файзуллин, пу наада Федерация Чӧбінде чоох тутханда.
Кірписке кірпис салылча, наа тура пӱдіріліп одырча. Тоғызын толдырча тас узы Юрий Табаков
Пістің республикада даа пӱдіріг кирее ӧзізі хазна синінең пір дее халбинча. Хызылчарстат саннарынаң, ирткен чылда Хакасияда 372,8 муң квадраттығ метр чурт тимге сығарылған, ол, тізең, 2022 чылдағы кӧзідігдең 16,1%-ке кӧп! Ирткен чыл салтарында паза пір кӧзідіг хайығ тартча. Алындағы чылларда олаңай чуртағҷылар алынҷа тура пӱдіриинҷе асчаңох полғаннар, че 2023 чылда олар уламох кӧп квадраттығ метр чурт пӱдір салтырлар. Тиксі тимге сығарылған квадраттығ метрлернің 60,3%-і алай 224,7 муң квадраттығ метр алынҷа тураларға, 39,7% алай 148,1 муң квадраттығ метр, тізең, пӱдіріг пірігістері турғысхан кӧп квартиралығ тураларға киліcче.
– Хазнада пӱдірілген тураларның кӧбізі – алынҷа туралар. «Минің алынҷа турам» Россия правительствозы пастаанаң пӱдіріг министерствозы алынҷа тура пӱдіриине хабазарынҷа тоғысты апарча. Андағ оңдайнаң пӱӱн прай льготалығ ипотека программалары алынҷа тура садызарына паза пӱдіреріне теелчелер, – таныхтаан Ирек Файзуллин.
Чоохтирға кирек, пӱдіріг киреендегі ӧзісті хазна хабазиинаң кирілген ипотека программалары хайраллап халарға полысча: сӧбірее (чылда 6% ставкалығ), «Хазна хабазии-2020» (чылда 8% читіре, полған 6,5% читіре), IT специалисттеріне (чылда – 5%), чааҷыларға (чылда – 5%) паза аалдағыларға (чылда – 3%). Ӧӧн банктың ставказы, тізең, тӧреміл алысча, аннаңар льгота чох ипотеканың ставказы ідӧк алыс турадыр. 2023 чылда Ӧӧн банктың ставказы 7,5%-тең 16%-ке теере ӧскірілген. Аннаңар чуртағҷылар ӧӧнінде хазна хабазии кӧрілген ипотека программаларынҷа чурт оңдайларын чахсыландырчалар. Ол программаларның паза пір кирексінізіне хайығ айландырарға киректелче: тураны алай квартираны пӱдіріг пірігізінең алай идінҷектең садызары. Анзы пӱдірілчеткен чуртха кирексіністі тӱзірбес пӧгіннең кӧріл парған.
Ідӧк ундутпасха кирек іҷе капиталынаңар. 2007 чылда пастағызын на кирілгенде, аннаң тузаланар ӧӧн кӧстеглернің пірcі чурт оңдайларын чахсыландырары полған. Пастап ол ікінҷі паза аның соондағы палаларға пиріл турған полза, пӱӱнгі кӱнде ол Россия президентінің чахиинҷа пілдірте алғыдылған: амды пастағы палаа іҷе капиталының сині – 631 муң салковай, ікінҷі палаа – 834 муң салковай алай хоза 203 муң салковай, сӧбіре аны пастағы палаа алған полза. Ағаа хоза, регионнарда іҷе капиталы парох. Хакасияда аны ідӧк чурт оңдайларын чахсыландырарына хорадарға чарир. Республика пазы Валентин Коноваловтың чарадиинаң пӱӱл ол инфляция синіне ӧскірілген паза 113 390 салковайға алай 226 780 салковайға (кічіг аал чуртағҷыларына) тиңнелер. Ол ӱзінҷі паза аның соондағы палаларға пір хати пирілче. Россияда кӧп палалығ сӧбірелерге хоза хабазығ кӧрілген: ӱзінҷі паза аның соондағы палалар тӧрізе, ипотеканың чардығын чабарына 450 муң салковай субсидия пирілче.
Хазнада иңзерілчеткен туралардаң чуртағҷыларны кӧзірерінҷе тоғыс парча. Хакасия ол программада ідӧк маңнаныстығ араласча. Хазнаны мыннаң мындар узарадарға паза ахча позыдарға пӧгін тутчатханнаңар искірген Россияның пӱдіріг министрі.
Хайдағ даа кізі постың чарых, чылығ паза истіг туразынаңар сағынча. Ползын ол алынҷа тура алай кӧп хадыллығ турадағы квартира – ол амғы тусха килістіре пӱдірілген, чахсы оңдайлығ поларға кирек. Ағаа хоза «Городтағы осхас истіг оңдайлар тӧстирі» хазна программазы полызиинаң чуртағҷыларның кӧп квартиралығ тура ибіркізін иптеп алҷаң оңдай пар. Программаа ахчаның ӧӧн чардығы федеральнай кіннең позыдылча.
Тоғыс ӧткiн апарылча
2019 чылдаң сығара пiстiң хазнада «Хорғыс чох чахсы чоллар» нацпроект чуртасха кирiлче. Аның полызиинаң 2019 чылға ла тиксi хазнада 16 муң азыра километр чол тыхтал парған, 128 млн азыра квадраттығ метр асфальт салылған, 7 муң азыра объект нааҷылалған паза тыхталған. Пу тоғыстарға федеральнай бюджеттең 126,3 млрд салковай позыдылған.
2019 чылда Хакасияда нацпроектче Ағбан – Ах тобырах чолның 63+700 км – 75+000 км, 170+210 км – 170+440 км паза 171+900 км – 172+900 км кизектері тыхталған. Асхыс – Пирiкчул – Тӧӧ пазы чолның 73 км – 76+200 км кизегi нааҷылалған. Асхыс – Ниин Пиизi чолның 1+00 км – 2+600 км кизегi тыхтал парған. Олох туста Ымайдағы ГЭС-сар кiрчеткен чол нааҷылалған. Ағбан – Саяногорск чолның 52+300 км – 54+100 км кизегi, Хоных станциязынзар кiрчеткен чол, Ачинск – Ужур – Шира – Троицкай чолның 159+970 км – 161+150 км паза 161+300 км – 161+380 км кизектерi, Саяногорск – Ымайдағы ГЭС – Нымырттығ чолның 10+700 км – 11+720 км кизегi, Хызыл хайа – Бородино чолның 1+000 км – 2+000 км кизегi нааҷылалғаннар.
Чоллар тыхтирына Хакас Республика бюджедiнең 108 млн 450 муң салковай позыдылған.
2019 чылда хазна ис-пайына кiрчеткен объекттер тыхталғаннар: Асхыс – Пирiкчул – Тӧӧ пазы чолның 59+800 км – 67+950 км кизегi паза Ағбан – Ах тобырах чолның 165+543 км кизегiндегі суғ ағысчаң труба нааҷылалғаннар. Пу пӧгiнге Хакас Республика чол фондынаң 231940 муң салковай позыдылған.
2019 чылда «Чол палғалызы» регион проектiн толдырар тоғыстарҷа регионнар, муниципалитеттер аразындағы паза орындағы чолларны иптирiнҷе 553 млн 459 муң салковайға 21 чӧптезiг идiл парған. Пу ахчаның 368 млн 157 муң салковайы федеральнай бюджеттең пирiлген, 185 млн 302 муң салковайы Хакас Республиканың консолидированнай бюджедiнең позыдылған.
Регион паза муниципалитеттер аразындағы автомобиль чолларының 34,43 км кизегi, ол санда национальнай проектче чолларның 17,45 км кизегi нааҷылал парған. Ағбан – Ах тобырах чолның 6+890 км – 10+500 км кизегi, Ағбан – Саяногорск чолның 8+155 км – 8+155 км паза 52+300 – 54+100 км кизектерi, Асхыс – Пирiкчул – Тӧӧ пазы чолның 76+200 км – 54+100 км кизегі, Ағбан – Саяногорск чолның 52+300 км – 54+100 км кизегi, Зелёнай аалзар кiрчеткен чолның кизегi тыхталғаннар.
Хакасияның транспорт министерствозының регион проекттерiн чуртасха кирчеткен муниципальнай пӱдiстернең хада-пiрге тӱзiмнiг тоғынғаннары сылтаанда 2019 чылда федеральнай бюджеттең хоза 523 млн 985 муң салковай тартылған. Ол ахчаның 233 млн 985 муң салковайы 2019 чылда хорадылған, 290 млн салковайы – 2020 чылда.
Ағбан – Ах тобырах чолда асфальт тӧзелген
2020 чылда национальнай проект хоостыра чоллар тыхтирына паза пӱдiрерiне 1 млрд 262 млн 800 муң салковай кӧрiл парған, 856 млн 990 муң салковай федеральнай бюджеттең позыдылған. 2020 чылда ахчаның 91,3% алай 1млрд 151 млн 873 муң салковайы тузаланыл парған, ол санда 99,43% алай 852 млн 120 муң салковай федеральнай бюджеттең пирiлген ахча.
2020 чылда «Чол палғалызы» регион проектiн чуртасха кирерiне 1 млрд 88 млн 200 муң салковай кӧрiл парған: 856 млн 990 муң салковай – федеральнай бюджеттең, 216 млн 428 муң салковай – республика бюджедiнең, 14 млн 752 муң салковай – орындағы бюджеттең.
«Чол хонии тилiзiнiң тиксi оңдайлары» регион проектiн чуртасха кирерiне 2020 чылда Ағбан пилтiрi аймаанда Ағбан – Ах тобырах паза Ағбан пилтiрi – Чарков – Чорба автомобиль чолларының кизектерiн тыхтирынаңар чӧптезiглер идiлгеннер. Ағбан пилтiрi – Ах тобырах паза Зелёнай аалзар кiрчеткен чолларның кизектерiн наа технологиялар полызиинаң тыхтирдаңар чӧптезiг идiлген.
Алтай аймаандағы Ағбан – Саяногорск автомобиль чолының 4+826 км кизегiнде чарытхы ӱзӱрлеҷең диодтығ светильниктер турғызылғаннар. Ағбан городты ибiрчеткен чолның кизегi паза Тазоба суғ кизiре тахта паза Ағбан пилтiрi – Чарков – Чорба чолның кизегi нааҷылалғаннар.
2021 чылда «Чол палғалызы» регион проектi хоостыра, Солнечнай аалзар кiрчеткен, Хойбал – Кӧк хайа, Ағбан пилтiрi – Чарков – Чорба, Ағбан – Саяногорск, Шира – Новосёлов, Пригорск – Чорба чолларның тыхтал парған тиксi сині 31,425 км тиңнелген.
Регион проектi хоостыра Ағбан, Харатас городтар паза Алтай, Ағбан пилтiрi аймахтарының ааллары iстiндегi чолларның 16,55 км кизектерi тыхтал парғаннар.
2022 чылда чолларның 150,04 км кизегi нааҷылал парған, ол санда регион паза муниципалитеттер аразындағы чолларның 60,9 км кизегi, аал-городтар iстiндегi чолларның 89,14 км кизегi. Ол санда национальнай проект хоостыра автомобиль чолларының 22,3 километрi тыхтал парғаннар.
2023 чылда «Хакас Республиканың транспорт системазының тилiзi» Хакас Республиканың хазна программазынҷа республиканың чол фондының синi 4 млрд 521 млн салковайға тиңнелген, хайзының 1 млрд 514 млн 100 муң салковайы федеральнай бюджеттең тартылған. Пу ахча мындағ тоғыстарға хорадылған: 581,4 млн салковай – регион паза муниципалитеттер аразындағы чолларны иптирiне; 1 млрд 115 млн 900 муң салковай – регион паза муниципалитеттер аразындағы автомобиль чолларын тыхтирына; 752 млн салковай – регион паза муниципалитеттер аразындағы чолларны пӱдiрерiне паза нааҷылирына; 131 млн 300 муң салковай – чол чӧрiзiн хорғыс чох идеріне ; 1 млрд 792 муң салковай – чол тоғыстарын толдырарына муниципальнай пӱдiстерге субсидиялар пирерiне.
Ол санда «Хорғыс чох автомобиль чоллары» национальнай проекттi чуртасха кирерiне 1 млрд 770 млн салковай позыдылған, оларның 685 млн салковайы – федеральнай бюджеттең.
2023 чылда «Хакас Республиканың транспорт системазының тилiзi» хазна программазынҷа чолларның тиксi 178,314 километрi нааҷылал парған, ол санда регион паза муниципалитеттер аразындағы чолларның 74,5 километрi паза аал-город iстiндегi чолларның 103,814 километрi. Национальнай проект хоостыра чолларның 45,6 километрi тыхтал парған.
2023 чылда Хакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы муниципальнай пӱдiстерге субсидиялар пирiп пастаан. Ол ахча льгота оңдайынаң пирiлген чирлер орныхчатхан орамалардағы чолларны тыхтирына кӧрілген. Чолларның тиксi 23 км кизегі тыхтал парған. Субсидиялар iдӧк наа национальнай стандарттарға нандырчатхан кiзiлер чол кисчеткен орыннар тӧстирiне хорадылғаннар. 2023 чылда ӱгредiг учреждениелері хыринда 61 чол кисчең орын тӧстелген.
2023 чыл салтарларынҷа, автомобиль чолларының 71,4%-і, городтарға кiрчеткен чолларның 76,1%-і норматив кирексiнiстерiне нандырча.
Сомнар Дмитрий Сунчугашевти паза Хакас Республика правительствозы сайтынаң
Автор :
Тимнееннер Наталья Сюптерекова, Оксана Челтыгмашева
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде