Сергей Сокол: «Президенттің айланызында ӧӧні – кізінің чахсы чуртазы»
13.03.2024
Хабарлар
Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол
Ӧӧркі Чӧп. Хакас Республиканың Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол Россия президентінің Федеральнай Чыылыға айланызы хоостыра интервью пирген
– Сергей Михайлович, Россия президенті ӱр ниместе Федеральнай Чыылыға айланыснаң чоох тутхан.Сірер ол танығлығ мероприятиенің араласчызы полғазар, анда хайдағ атмосфера полған, кулуарларда нимедеңер чоох парған. Айланыстың хайдағ ӧӧн кӧстеглерін сірер таныхтирҷыхсар?
– Россия президентінің айланызы – пістің хазнаның на нимес, тиксі тилекейдегі чуртастың танығлығ политика кирее.
Россия амғы туста тилекейдегі наа оңдайны тӧстепче. Владимир Владимирович, тізең, ол тилекейдегі наа чуртастың лидері полыбысхан – аның чоох тутханын тилекейнің прай пулуңнарында кӧргеннер.
Айланыстың ӧӧнінеңер чоохтаза, ол Владимир Владимировичтің пасха хазналарға сизіндіріг пиргені: Россия кӱстіг, сувереннай хазна полған, полча паза полар. Піс тилекейде экономикаҷа пизінҷізі пол парғабыс паза ӧзіс хаалағлары хоостыра «улуғ читі» хазналарын асчабыс. Ол чидіглер пістің кізілернің чуртазын чахсыландырарына айлан парарға киректер.
Іди айланыстың ӧӧн сағызы чуртағҷыларыбыстың чахсы чуртазы полған. Президенттің ӧӧн хайии – кізее. Айланыста искірілген прай чӧптер ахчанаң тыыдыл парғаны чахсы. Ол 2030 чылға теере тоғыс апарҷаң іле программа.
– Президенттің айланызы хазнаның тастындағы паза істіндегі политиказындағы ӧӧн тиліс чолларын кӧзіткен. Хакасияа ол саринаң хайдағ туза полар?
– Айланыстың полған на пунктында піске теелчеткен кӧстеглер паза чахығлар пар. Ол наа нацпроекттер дее – «Сӧбіре», «Россияның чииттері», «Кадрлар», «Узах паза ӧткін чуртас». Паза тоғынчатхан нацпроекттер алғыдылчатханы: олған садтарында тиксі тыхтағ итчең программа, хазых хайраллирын чахсыландырары, инфраструктура программалары.
Уғаа кирек пункт – бюджетниктерге чал ахчазын наа оңдайнаң тӧлирі. Имҷінің паза ӱгретчінің тоғызы хайда даа пір тиң сидік. Субъекттерҷе, тізең, чал ахчазы тың пасхалалча. 2025 чылда ол наа оңдай хай пірее регионнарда сыныхталар. 2026 чылда – тиксі хазнада тоғын сығар тіп сахталча.
Паза президенттің пір чарадиин таныхтирға сағынчам – регионнарның бюджет кредиттерінҷе алымнарының 2/3 чардығын чох идердеңер. Хакасияның 14 миллиардча салковай алымы чох иділер. Ӱзӱрлелген ахчаны регионнар инфраструктуразына паза инвестицияларына позыдар оңдай полар.
Хада тоғынчатхан депутаттарнаң, эксперттернең айланысты ситкіп кӧрібізербіс паза президенттің пастағларын чуртасха кирерінҷе планны тимнирбіс. Регионның пар полған Тиліс стратегиязын, хайзы пістің чуртағҷылар араласханынаң тӧстелген, санға алып.
– Ӱр ниместе Ӧӧркі Чӧптің сессиязы ирткен. Аның хайдағ ӧӧн сурығларын сірер таныхтирҷыхсар?
– Піс сӧп-сапнаң палғалыстығ сидіксінісче чарадығ алыбысхабыс. Амды регион правительствозы сӧп-сап сынынаң нинҷе сығара тартылчатханы хоостыра тӧлир оңдайны турғыс полар. Оңарып аларға кирек, нинҷе пістің сӧп-сап сых парча. Пӱӱнгі норматив хоостыра тӧлеҷең система андағ пілісті пирбинче. Региондағы оператор пір саннарны адапча, алчатхан полигон – пасха саннарны. Сыныхтағ-сананыс палатазы, тізең, сӧп-сап сынында нормативтегізінең ікі хати кӧп сығара тартылча тіп чарлапча.
Аның сын синін санабызарбыс – андада ТКО-наң тоғынары хоостыра проект тимнирге чарир.
– Ӱгретчілернің чал ахчазынҷа сурығ хайди пӧгілче?
– Амғы туста аалдағы, кічіг комплекттіг школаларға ахчаны толдыразынаң позыт турардаңар чарадығ алылған. «Ӱгренҷі санынҷа» тӧлеҷең методика палалар ас полған аалларға пір дее килістіре нимес. Ӱгретчі, школада нинҷе дее пала полза, толдыра кӱн тоғынча нооза.
Аннаң пасха, наа законда кӧзіділ парған, школаа ахча позыдарынзар прай ниме кирілерге кирек, ол санда школа автобустарының водительлеріне паза кочегарларға чал ахчазы. Ӱгретчілернің «стимулирующай» хоза ахчазы полызиинаң тӧлирі – ол орта нимес.
Пілдістіг, наа закон – ол кирек нименің чардығы ла. Ам даа нинҷе-де норманы федеральнайларға килістіре ит саларға кирек. Паза чал ахчазын тӧлирінҷе оңарылыстығ система тӧстирге. Ӱгретчі пос чуртазы паза парыстары хоостыра хайдағ-да пӧгіннер турғыс полар ӱчӱн.
Паза пір уғаа кирек социальнай чарадығ алылған. 2025 чылдаң сығара 23 час ас парған ӧкіс палаларға федеральнай чурт сертификаттары пиріл сығар. Федеральнай синде ол социальнай хабазығ нормазы тоғын сыххан.
– Законнар сығарҷаң органның алнында хайдағ пӧгіннер турғысчазар, наа хығыртығ Ӧӧркі Чӧбінің тоғызы хайди апарылча?
– Піc регламенттерні нааҷылабысхабыс – чарадығлар хай-хай чапчаң алыларға киректер. Кӱн суриинзар киреріне пір ай чарым – ікі ай – ол уғаа ӱр.
Ідӧк мин прай депутаттарның алнында пӧгін турғысхам – округтарда тоғынарға. Кабинеттең сығара город-аймахтарның сидіксіністерін пӧк полбассың.
Аннаң пасха, прай кӧстеглерҷе эксперт чӧптері тӧстелгеннер. Депутат корпузы пістің кӱстіг. Че пӧзік пілістіг эксперттернің полызии хаҷан даа артых полбинча. Паза таныхтирға кирек, эксперттер чал ахчазын албин тоғынчалар.
– Сірер аймахтарҷа кӧп чӧрчезер, хайдағ сидіксініcтер пар орыннарда, оларны пӧгібізеріне ниме идерге кирек?
– Ирткен чылда ол ӧӧнінде чуртағҷыларнаң тоғазығлар полған – ол сидіксіністернің пір чардығы, хайди кізілер ол киректі істінең кӧрчелер. Амды піс – хада тоғынчатхан депутаттарнаң, Денис Кабановнаң, Галина Елистратованаң, сенатор Александр Жуковнаң – аймахтар, ааллар пастарынаң, депутаттарынаң, учреждениелер устағҷыларынаң хада тоғасчабыс.
Кізілернің сурыныстарын бюджеттердегі сын оңдайларнаң палғалыстырыбызарға кирек, ахча хайди тӱзімніг тузаланылчатханын кӧрібізерге. Прай муниципалитеттернің сидіксінізі пір тӧӧй – проекттерҷе кирек пічіктерні тимнирі.
Хайди удаа пістің полча? Бюджет ахчазына объект пӱдіриине проект-смета пічіктерін тимнирге чахығ иділче.
Экспертиза ирткенҷе, сизіндіріглерні тӱзеткенҷе, аннаң федеральнай проектсер кіріп аларға кӱстенгенҷе, кӧрзең, материаллар паза тоғыстар паазы ӧс партыр. Пірееде проект-смета пічіктерінің (ПСД) тузы даа ирт парча. Пічіктерні нааҷылиры, тізең, ас нимес ахчаа турча.
Кӧзідімге, Абазадағы школаның тыхтаа. 100 миллион салковайға тимнелген пастағы сметаа хоза 37 миллион салковай табарға кирек. Алай тыхтағ толдыразынаң нимес иділ парар. Андағох кирек Ӧӧк пилтіріндегі школаны, Палыхтығдағы Культура туразын тыхтирынҷа. Прайзын адап полбассың.
Сыныхтағ-сананыс палатазы искіриинең, ирткен чылда тӧрт ПСД-ҷа 23,2 миллион салковай хорадығлар тикке парған. Сылтағ – кирексініс чох пол парғаны. 23 миллион салковайны олаңай чилге тастабысханнар. Пістің бюджедібіс чуға полған оңдайларда.
– 2024 чылға бюджетте Ӧӧркі Чӧптің наа хығыртии пастағнаң сығып бюджет тӧстиріне 20 миллионҷа салковай кӧр салған. Мындағ практика Хакасияда пастағызын на кирілче. Чарыт пиріңер, хайди ол тоғынар?
– Я, пастағнаң сығып бюджет тӧстирі пістің Стратегияда пазыл парған. Ол Стратегияны піс ирткен чайғызын чуртағҷыларнаң хада тимнеебіс.
Пастағнаң сығып бюджет тӧстирі нимедір ол? Ол Хакасия чуртағҷылары постары чӧпнең сыххан проекттерге ахча позыдары. Андағ практика хазнаның прай даа регионнарында пар. Кізілер постары пӧкчелер, нимені, хайда паза хаҷан ит саларға кирек. Кӧзідімге, ибіркі чирлерні иптирінҷе. Мин, пасха регионнарда тоғынып, кӧргем, ахча іди хай-хай тӱзімніг хорадылча.
Ахча сині сағам улуғ нимес – 20 миллион салковай. Сыныхтағ оңдайынаң. Соонаң кирексініс хоостыра тӱзедіглер кирербіс.
– 2024 чыл Россияда Сӧбіре чылы тіп чарлалған. Кибірліг аарластығ нимелерні хайраллирдаңар кӧп чоохталча, кӧп мероприятие иртче. Хакасияда чи сӧбірелерге хабазарына ниме идерге чарир паза идерге кирек?
– Владимир Владимирович кӧп палалығларның пірге статузынаңар паза хазнабыстың прай чирлерінде тоғынчатхан гарантиялардаңар указта хол салған. Піс ол гарантияларны чуртасха кирерге кирекпіс. Регионнарға ол хабазығ оңдайларын алғыдарға право пирілген, че тӧбін итпеске.
Хабазығ оңдайларынаң пасха, піс сӧбірелерге чуртасты истіг идерге кирекпіс. Хакасияда чуртирға, сӧбіре тӧстирге паза пала ӧскірерге чахсы полар ӱчӱн. Имнегні паза ӱгредігні ал полар оңдайлар тӧстирге.
– Президент айланызының салтарларынҷа сірернің пістің чуртағҷыларзар айланызыңар хайдағ полар?
– Піс кӱрезіп паза ибіре чахсы сағыстығларны піріктіріп полчатханыбысты киречілеп алғабыс. Чир ӱстӱндегі чоннарның кӧбізі піске хабасча.
Пістің ӧткінібіс паза пірге полғаныбыс – ідӧк кӱрес оңдайы. Ыырҷыны психология саринаң чабыра пасханы.
Арғыстар, президенттің табығларына хайди даа киліңер. Пос ӱнінең пістің пірге полғаныбысты паза пик сағыс-кӧрізібісті киречілеңер! Нинҷее піс табығларға кӧп килербіс, анҷаа оларға пістің нандыриибыс оңарылыстығ полар.
Піс тилекейге кӧзіт пирерге кирекпіс: Піс кӧппіс. Піс – кӱспіс. Чиңіс пісти полар!
Автор :
Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің хабарлар пӧлии
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде