ТЕАТРДА АНЫҢ ЧУРТАЗЫ «ХАЙНААН»
26.10.2016
Хабарлар
Ирткен неделяда Н.Г. Доможаковтың адынаң национальнай библиотека «Хакасия» газетаның редакциязында Хакасияның саблығ артизі Нина Дмитриевна Баинова-Саражакованаң тоғазығ иртірген.
А.М.Топановтың адынаң Хакас национальнай театрында илееде чыллар ойнаан артистке пӱӱл пайрамнығ час толча. Чайаачы тоғазығда Нина Дмитриевна чуртазынаңар кӧп хынығ ниме чоохтаан.
Нина Дмитриевнаның іҷе-пабазы Ағбан пилтірі аймаандағы Баиннер аалынаң полғаннар. 1931 чылда іҷезіне пала табар тус чит килгенде, аалда табыраанҷа ат тілееннер, аны хаңааға кӧлгеннер. Ипчіні Ағбандағы пала тапчаң туразар апариғаннарында, чолда хызыҷах тӧреен. Аны Нинаҷах адап салғаннар.
Хызыӌах пик хазыхтығ ӧскен, пір чирде одырбаҷаң, чӱгӱр ле чӧрҷең.
Хорғыстығ Илбек Ада чаа пасталыбысхан. Ӱзінӌі кӱнінде Нинаның пабазын чааға апарыбысханнар. Іӌезі ӱс паланаң халған. Иркелерін хайди-да азырирға паза тонандырарға кирек. Ол мал хадарарға парча.
Хысхы. Соох. Озӧгіс. Нинаӌахтың іҷезі ол ла маллар соонҷа чӱгӱр чӧрче. Ипчі кізее кӧп ле кирек, ағырыбысхан. Аны Ағбандағы имнег туразында чатыр салғаннар. Анда, тізең, имнер чоғыл. Суғнаң на кізіні хайди имнеп аларлар. Нинаның іҷезі ӱреп парған.
Ӧкіс халған ӱс паланы туған-чағыннары алғлап алғаннар. Нинаҷах Сергей Ефимович Инкижековтың сӧбірезінзер алылған. Оларның даа ӱс пала полған, мал-хус тутчаңнар...
Ханнығ чаа тоозыл парған. Хазна прай изелік. Хызығыс. Промышленность тоғынминча. Правительство чарадығ сығарча: чаа ӧкістеріне тикке интернат азарға. Іди Нинаӌах Ағбандағы интернат палазы пол парча.
- Оңнапчам, мағаа сызыр чыырға хап пиргеннер, - чоохтапча Нина Дмитриевна. - Аннаң матрас, подушка итчеңнер. От тееріп, прай Ағбанны ибірҷеңміс. Пісті кӱнде ӱс хати азыраҷаңнар. Тоң капуста алай яблах, пызырып, пирҷеңнер. 5-6 класста ӱгренчеткенде, Нинаӌах оолахтар ниме-де сыбыхтасчатханын ис салған.
- Оолахтар, ниме іди ӱзӱрчезер? - сурған хызыҷах олардаң.
- Кинотеатрда «Чапаев» киноны кӧргебіс, - нандырчалар олар.
- Билетке ахча хайдаң алғазар?- салынминча хызыӌах.
- Син позырах сай халас чіпчезің? Чіпчезің. А син, халасты чібин, аны рынокта садыбыс. Ахчалығ поларзың. Кӧр, ниикке сатпа, 5 салковайға сат, - чӧп пиргеннер оолахтар.
Интернатта прайзына катанкалар пирҷеңнер. Че Нинаӌахтың ноға-да катанкаӌахтары чох полған. Хызыӌах чуға ӧдігестіг рыноксар халас садарға чӱгӱре халған. Оң полғанда, халазын пис салковайға садып алған.
Ам ӧрчіліг хызыӌах «Победа» кинотеатрзар маңзырап парир... Чидіп алды... Билет холында... Нинаӌах кинотеатрның залында одырчатханына чоо ӧрінче, ам «Чапаев» фильмні кӧріп алар нооза.
Кино пасталыбысты. Ахтар хызылларнаң чаалас парчалар. Хызыллар ахтарға хысти пастыр парирлар. Чапаев палығладыбысты. Нинаӌах, аны кӧр салып, залға толдыра хысхырча: «Ооллар, ноға сірер одырчазар! Чапайны ал халыңар!» Кем-де хызыҷахты, хабырғазынаң сасхлап, тысча: «Пу кино нооза!» Киноны чӱрегіне чағын алыныбысхан Нинаӌахты залдаң сығарыбысханнар. Хызыҷах позы даа пілінмин халған, хайди ылғап ала школазынзар чидіп алған. Аның соонаң ол ағырыбысхан. Чуға ботинкаҷахтығ соох алдыртып алтыр. Че ікінҷі кӱнінде ағаа катанкалар пиргеннер. Пір ай ағырған.
Чуртас пір орында турбинча. Чыллар иртісче. Нина Баинова 9 класс тоозыбысхан. Олғаннар прайзы каникулларға чӧрглебіскеннер. Тӧрт ӧкіс хызыӌах городча пастыр чӧрчелер. Ағбан - кічіг город. Ӧӧрелер хайда ниме полчатханын прай сизініп одырчалар. Кемнең-де театрзар студенттерні алчалар тіп піліп алғаннар. Андар маңзырап парирлар.
Ағбандағы культура туразынаң чиит оол-хыстар сыххлапчалар. Артистке ӱгренерге кіріп алғаннары іле кӧрінче, ӧрчіліг кӱлімзірепчелер. Оларның соонӌа пӧзік сыннығ ирен сых килген. Ол тасхар тамкы тартарға турыбысты. Хатхырысчатхан хыстарзар кӧріп, пірсін позынзар хығырча:
- Минзер пастырдах, - теен ол.
- Мин ме? - сурған Нина.
- Я, син, - нандырған ирен.
Нинаӌах андар пастыр килген. Ирен чиит хысты классар кир парыбысхан.
- Сарнап полчазың ма? - сурған ирен.
- Хайди сарнабаӌаң, - теен Нина.
- Че пірее сарын толдыр пир.
- Сижу за решёткой в темнице сырой... - ырлап сыххан Нина. Коридорда ӧӧрелері «у-у-у» тіп сӧӧ тартчалар, ікінӌі ӱн сығарчалар.
- Пірее кӧгліг сарын толдыр пирдек, - теен пазох пӧзік сыннығ ирен. Нина «Катюша» сарынны толдыр пиртір...
Иртен школа директоры, Нинаны позынзар хығырып алып, искірче:
- Нина, сині театр институдынзар алып алғаннар. Хызыӌах, аны ис салып, ылғап сыххан: «Хайди іди?! Мин юристке ӱгренерге сағынғам».
Нинаны интернаттағылар Ленинградсар ынағ удескеннер: кем-де чиит хысха кӧгенек тік пирген, хайзы-да кип таап пирген, чолға тадылығ халазахтар сух пиргеннер.
Ленинградсар читкенде, улуғ паза ӧкер городты кӧр салып, Нинаның чӱрее сала кӧксінең сығара атыхпинчатхан. Ағаа чуртаҷаң орын пиргеннер. Нина пастағызын на стипендия алған, ол 22 салковай ла полған.
- 22 салковай нимее чидер? Ӧзӧккебіс. Стипендия алзабыс, садығ туразынзар парҷаңмыс. Анда пip килограмм колбаса алып алҷаңмыс. Пір одырысха ла колбасаны чібісчеңміс. Че паза ахча чоғыл. Буфет тоғынҷызы Валентина Николаевна нымзах чӱректіг кізі полҷаң, піске, студенттерге, айаҷаң. Ол пісті алымға азыраҷаң. Анаң стипендиянаң тӧленҷеңміс.
Нина Ленинградча пастыр чӧрерге хынӌаң, сіліг городха матап окерсінҷең. Каникуллар читсе, прай студенттер иблерінзер парыбысчаңнар. Нина Ленинградта халӌаң. Пірсінде ӧӧрелері ағаа тееннер:
- Нина, сині Ағбанзар «хозанах» оңдайнаң апарыбызирбыс па? Син хорыхпа.
Поездке одырыбыстылар. Контролёр вагонны сыныхтап чӧрчетсе, ӧӧрелері «шиш» тібісчелер, андада Нина чемоданнар аразында чазыныбысча. Іди ол Ленинградтаң Хакасиязар пір дее ахча чох чидіп алған. Туғаннарына чоохтаанда, пірдеезі киртінмеен.
Нандыра Ленинградсар парар тус читкенде, Нинаны туған-чағыннары ахчалығ, чіҷең нимеліг ызыбысханнар.
- Ленинградта пис чыл тадылығ тӱстегі чіли ирт парған, - сағысха кирче саблығ артист. - Ағбанзар айланғанымда, мындағы актёрлар хуҷахтапчалар, ӧрінчелер. Олар чиит хыстар Ленинградта ирге парғлабызарлар тіп чочынтырлар.
Улуғ городта Нина Дмитриевнаның соонҷа, тізең, пір архитектор, еврей оол, ӱр чӱгӱр чӧртір.
Чиит артисттерге сағамох наа рольлар пиргеннер. Нина Дмитриевна А.М.Топановтың адынаң национальнай театрда хакас сценаның саблығ устары Алексей Шурышевтең, Клавдия Чарковадаң, Елена Килижековадаң, Анатолий Щукиннең, Георгий Борчиковтаң, Семён Колченаевтең опыт алынған. Спектакльларда аның пастағы рольлары: Анна («Акун», М.Коков), Алиман («Материнское поле», Ч.Айтматов), Ширин («Легенда о любви», Н.Хикмет), Зубаржат («В ночь лунного затмения», М.Карим).
- Хайди мының алнында театр артисттері чуртаҷаңнар? Артисттер 5 майдаң сығара 10 августха теере таарлағ машинадаң тӱспеӌеңнер, гастрольларнаң чӧрӌеңнер. Аал-городтарда гостиницалар, столовайлар чох полҷаң. Пісті пірее тигіриб тастында тӱзірібісчеңнер. Тигіриб істін, хонып алар ӱчӱн, позыбысха арығлирға килісчең. Пірсінде Минсуғ аймаанзар ойыннар кӧзідерге парғабыс. Анда, иблеп чӧріп, яблах, ит сурирға киліскен. Иирде, тізең, татхыннығ чиис пызырыбысчаңмыс, - чоохтапча саблығ артист.
Нина Дмитриевна Баинова Хакас чирінің таланттығ актёры Герман Николаевич Саражаковнаң хоных хон салған. Олар ікі пала чон аразына кир салғаннар.
- Герман ачых-чарых кізі полған,- сағысха кирче Нина Дмитриевна, - ол ӱс пьеса паза кӧп кибеліс пас салған. Прай кӧг тиріглерінең ойнаҷаң, 9 чыл Хакасияның культура министрінің орынӌызы полған. Аннаң хада піс Тағлығ Алтайзар, Казахстанзар, Таджикистанзар, Татарстанзар, Байконурзар, Байкал кӧлзер, Иркутск облазынзар чӧргебіс. Мин чолда тӧреем, аннаңар прай чуртазым чолда ла иртче.
Нина Дмитриевнаның пір толбаан сағызы пар. Ол Лондонзар паза Парижсер пар килерге сағынған. 80 частығда ол англия тілін ӱгренерге пастаан. Пасха хан тілін ікі чыл ӱгренген. Анаң хырығ озаринзар парарға пічіктер тимнеп сыххан, че виза ағаа пирбееннер, чазы улуғ тіп.
Н.Д.Баинова-Саражакова ам даа гимнастиканаң айғасча. Ол «Gold s Gym» фитнес-клубсар чӧрче.
- Мин, спортнаң айғасчатханымда, азах, чӱрек-тамыр ағырығларын, кискектерні пілбинчем.
Тоғазығның халғанӌызынзар Н.Д. Баинова-Саражакова чыылысхан чонға спортнаң айғазарға чӧп пирген.
СӦС СОО: Чайаачы чидіглері ӱчӱн, Нина Дмитриевна Баинова-Саражакова «Хакас Республиканың саблығ артизі», «Хакас Республиканың чон артизі» аарластығ аттарға турысхан. СССР-ның культура министерствозы аны «За отличную работу» аарластығ танығнаң таныхтаан. Ідӧк ол «Істеніс ветераны» медаль алған.
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде