ЧОН КӰЗІНЕҢ ПӰДІРІЛДІ
26.10.2016
Хабарлар
Чӱс артиинаң чыл ирт парды ол тустардаң, хаҷан Мадыр аалның иң пӧзік чардығында прай даа саринаң кӧрінчеткен тигіриб турҷаң. Аны позының кӱзінең турғысхан просветитель Иван Матвеевич Штыгашев.
Позының ырах сағызы, хыйғазы сылтаанда, ол, тӧреен-ӧскен аалынаң хырлар озариндағы Кузнецк чиріне аттығ чидіп, Кузедеево аалдағы миссионерскай школазар ӱгренерге кіріп алған. Аны тоозып, аннаң андар пілізін алғыдып, пасха даа чирлерде ӱгренген. Че, хайда даа полза, Иван Матвеевич позының чиріне хынызын тастабаан. Мадырзар айланып, 1906 чылда харындастарынаң хада тигіриб пӱдіріп пастаан. Сидік тее чухса, тус таа сӧӧ тартылза, сағынған сағызын Иван ада 1909 чылда толдырған. Че ол тигірибге ӱр турарға киліспеен. Олох чыл кӱскӱде, песнең саба тузаланған сылтаанда, Худайға пазырӌаң тура кӧй парған. 1912 чылда ла Петербургтағы улуғ садығӌы Михаил Дмитриевич Усовтың полызиинаң Мадырда тигіриб хатап пӱдірілген. Че Иван Матвеевичке анда ӱр тоғынарға киліспеен. 1913 чылда аны чонны православнай киртініске кирерге Урянхай крайынзар (амғы Тува) ызыбысханнар. Аар, чуртасха хорғыстығ чолларӌа чӧріп, миссионер тың ағырыбысхан. 13 ноябрьда 1915 чылда Иван Матвеевич ӱреен. Аны тигіриб хыринда чыып салғаннар.
1917 чылда полған революция соонаң Мадырдағы тигірибні чох иткеннер, аның туразын клуб ит салғаннар. Амғы тусха теере ол аалдағы чонға культура кіні полған.
Мадыр аалның тархынын кӧрзең, миссионер Иван Матвеевич Штыгашевтің, тигірибнің чуртастары олаңай ла нимес. Че олох туста чонға тузазы уғаа кӧп.
Пӱӱлгі чыл Хакасияның правительствозы чарадиинаң Иван Матвеевич Штыгашевтің чылы тіп чарлал парған. Аннаңар, ағаа чарыдып, кӧп мероприятиелер иртірілче. Ол санда орындағы идінҷектернің, чонның кӱзінең аалда наа тигіриб пӱдірчелер. Ол тимге сығарарға чит тее парир. Октябрьның ортызында куполлар турғызылды. Амды олар ырахтынох алтыннаң пызыңнасчалар. Пу уғаа нандырығлығ киректі пайрамни иртіргеннер. Анда Таштып аймааның пазы Василий Иванович Шулбаев, аның орынҷызы Антон Владимирович Чаптыков паза Таштыптағы тигірибнің абызы Роман ада араласханнар. Таштып аймааның пазы, чоох тудып, таныхтаан:
- Пу тигіриб чон кӱзінең пӱдірілді. Ӧӧн хозымны иткеннер Мадыр чуртағчылары Антон Федоскиннең Алексей Илясов. Аннаңар улуғ алғыс оларға. Куполларны Ростов облазында тимнееннер. Прай тоғыс 450 муң салковайға тур парған. Амды халды иконостас, андағ-мындағ тудынңаң тиріглер алып аларға. Олар хайди даа поларлар, кӧп нимес тус кирек.
27 октябрь да Иван Матвеевич Штыгашевке чарыдылған улуғ конференция иртер. Пленарнай чардығы Ағбанда полар, ікінҷі чардығы Мадырда.
Мин сағынчам, пу тигіриб чонның Худайға киртініс сари ла нимес, че пӱкӱлее духовнай, культура киреене теелче. Ол Илбек Россияны піріктірчеткен кӱс.
Хайди оларның аалында тигіриб пӱдірілгенін, пӱӱн куполларны турғысчатханын олғаннар прай чуртазында сағыста тударлар, неке.
Я, орта таныхтаан аймах пазы. Тигірибні пӱдіргені амғы тустың сурынызына нандырча полар. Хаҷан-да чонны, Худайдаң оортах идібізіп, пасха киртініске айландырыбысханнар. Орта ба, саба ба іди иткені - таластығ сурығ. Нинҷе кізі - анҷох кӧріс. Че чоох аннаңар нимес. Минің сағызымнаң, чонны пасха чолға кирібізіп, аның ізенізін читіре толдырбааннар, улуғ чолда тастабысханнар. Молӌалған чарых чуртасха читіре апарбааннар. Чон азыр чолда тур халған. Кӧбізі, тізең, ӧӧнінде ас саннығ чоннар, киртіністерін чідір салып, аны іскіде, аннаң даа пасха хомай нимелерде таап алғаннар. Аны кӧре, сағынчазың: арса, Худайзар пазох айланарға тус килді? Сизінгенде, кирек іди пар сыхты. Таштып чирінде ле пу халғанҷы чылларда ӱс тигіриб, пір часовня пӱдір салдылар. Таныхтирға кирек, олар прай чон кӱзінең пӱдірілгеннер паза хаӌан-да чох иділген тигіриблер орнында. Сыннаң даа, ирткен чолыбыссар хатап килдібіс пе? Ӧдістер айландырҷаң тус читті бе? Алай, чуртастың пӱӱнгі ағынына хозылып, чон Худайзар айлан сыхты ба?
Пу минің сағыстарым. Миннең чарасса, чаразарлар, таласса, талазарлар. Че, ниме дее полза, чуртастың тӱбіне тӱскенҷе, Худай кӧзітчеткен чолҷа парарға. Хайди таныхтаан Роман ада, Мадырдағы тигіриб пӱдірии чонға полызыға, арачыланысха ізеніс пирче.
Автор :
Георгий КУНУЧАКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде