AC САННЫҒ ЧОННЫҢ ӦРІНІСТЕРІ ПАЗА СИДІКСІНІСТЕРІ
28.10.2016
Хабарлар
Пу неделяда Хакасия правительствозында орындағы ас саннығ чоннарның ағырсымнығ сурығларын паза оларның культуразын, тілін хайраллирынӌа хайдағ тоғыстар апарылғанын ӱзӱргеннер. Хакасияда ас саннығ чонға шорлар саналчалар, аннаңар республика правительствозында тӧстелген чӧп оларның сидіксіністерінеңер чоох апарған. Шор чоны Асхыс аймааның Палыхтығ суғ, Писхамҷы паза Таштып аймааның Мадыр, Аңчул аалларында чуртапча.
ӰЗӰРҶЕҢ СУРЫҒЛАР
Пӱӱл шор чонның чыылии ікінӌі хати иртті. Анда ідӧк оларның ағырсымнығ сурығлары кӧдірілгеннер: чон чир-чайаанның ис-пайынаң тузаланары, пос тілін ӱгренері, шор культуразын хайраллиры паза тилідері, социальнай пенсия алары паза тикке юридическай полызығ алары.
Хайди чоохтапча Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрi Дмитрий Тодышев, республикада ас саннығ чонға улуғ хайығ салылча паза пар программа, хайзы чыл сай шорларға кирек ниме-ноолар аларға хабасча.
- Шорлар общиналарына республика бюджедінең чыл сай 300 муң салковай азыра позыдылча. Ол ахчаа олар постары на кирек нимелер алчалар, - чоохтапча Дмитрий Александрович.
Пу наада ирткен чыылығда Хакасия пазының орынӌызы Владимир Крафт шорлар общиналарына ідӧк кип-азах тікчең машина, компьютер техниказын паза пасха даа ниме-ноолар сыйлаан. Амды чыылығдаңар алғыда.
КУЛЬТУРА
Шор чонның культуразын хайраллап, тилідер ӱчӱн, Хакасияда олғаннарның марығлары, фестивальлары тӧреміл иртірілчелер. Анда оолағас-хызыҷахтар пос чонының кибірлерін, кип-азахтарын, теелбектерін, ыр-кӧглерін кӧзітчелер. Че, хайди чоохтаан Хакасияның культура министерствозының специализі Анна Шаламова, паза кӧзітчең ниме чоғыл...
- Шорларның ыр-кӧглері прай сарнал парғаннар, теелбектер толдырыл парғаннар... Марығ-фестивальларда кӧзітчең нимелер кӧзіділ парғаннар. Наа ниме паза чоғыл, - чооғында таныхтаан ол.
Олох туста Хакасияның культура министерствозы сидіксіністі пӧкчең оңдай таап алған. Оларның кӧрізінең, шор культуразын тилідер ӱчӱн, хонӌых Кемеров облазынаң тоғынарға кирек.
- Ікі регионның культура министерстволары ӧнетін чӧптезіг ит салған ползалар, улуғ туза поларҷых, - чооғын узаратча Анна Шаламова. - Піс, Кемеров облазынзар парып, шор культуразынаң тирең танызып, наа нимелер піліп аларҷыхпыс. Ідӧк андағы куль тура специалисттерін піссер хығырарға оңдай поларчых. Іди піске опытнаң алызарға чахсы оңдай поларҷых.
ӰГРЕДІГ
Хайди искірген Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының национальнай сурығларӌа специализі Анна Танбаева, 2016 -2017 ӱгредіг чылында Таштып паза Асхыс аймахтардағы шор аалларында 102 шор пала ӱгренче. 2014 чылдаң пасти Палыхтығ суғ паза Мадыр ааллардағы школаларда шор тіліне факультатив оңдайынаң на ӱгредіп пастааннар.
- Палыхтығ суғ паза Мадыр аалларда шор тілі угрет чізі пар, че Писхамҷыда, андағ специалист чохтаңар, олғаннар шор тілін ӱгренминчелер. Аннаңар, орындағы школаа шор тілі ӱгретчізін таап алар ӱчӱн, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы, чиит кізінең чӧптезіг идіп, аны Новокузнецк городта шор тіліне кӧстегліг оңдайнаң ӱгредерге пӧгінче, - чооғында таныхтаан Анна Антоновна.
Хакасия пазының орынӌызы Владимир Крафт чиит кізее Палыхтығ суғда чуртирға кирек полар тіп азынада сизіндір саларға чӧп пирген. Анзын аалзар парарға тимненчеткен кізілер чахсы пілерге кирек. Палыхтығ суғ - иң ыраххы аал. Анда хар ирте чаап парча, хатығ соохтар полчалар... Аннаңар чииттер пілерге кирек: оларға хайда паза хайди чуртирға килізер. Ідӧк Владимир Александрович олғаннарның шор тілін хай син пілчеткеннерін хайығда тударға чахығ пирген.
- Олған пастағы классха килзе паза школа тоосчатса, тілні хай син пілчеткенін хайығда тудыңар, - теен ол.
ПЕНСИЯ СУРИИ
Хайди піс пілчебіс, ас саннығ чоннар пенсияа ирте сыхчалар. Иреннер 55 частығда, ипчілер, тізең, 50 частығда. Че прай ла ас саннығ чон пенсияа ирте парбинчаттыр. Хакасияда 3 ле аалның чуртағӌылары пенсияа ирте сығар праволығлар. Олар - Палыхтығ суғ, Мадыр паза Аңчул аалларның чуртағӌылары. Олар пенсия ахчазын айда 6 муң азыра салковай алчалар. Ноға пасха шорларға пенсияа ідӧк ирте парарға оңдай кӧрілбеен тіп чыылығда сурығ кӧдірген Палыхтығ суғ аал чӧбінің кнезі Николай Кискоров.
- Палыхтығ суғ аал чӧбіне нинҷе-нинҷе аал кірче, че ноға-да пенсияа ирте парарға Палыхтығ суғ аалның чуртағҷылары ла праволығлар. Аннаңар Палыхтығ суғзар хонӌых аалларның паза пасха даа аймахтарның чуртағҷылары аалда чуртапчатханнаңар санға алынарға килчелер. Пӱӱнгі кӱнде аалда ікі муңа чағын кізі чуртапча тіп пічікке алылған, сынында анда кӧп кізі чуртабинча, - хомзынған Николай Николаевич.
Хакасия пазының орынӌызы Владимир Крафт пу сурығны тирең істезерге чахығ пирген. Чыылығда ідӧк чир-чайаан ис-пайынаң тузаланардаңар, юрист полызиин тикке алардаңар сурығлар ӱзӱрілгеннер. Шор чонның теестегі чыылии килчеткен чылда хатап иртірілер. Владимир Крафт шор общиналары кнестерінең чонны сағыссыратчатхан сурығларны ідӧк тимнеп саларға сурынған.
Автор :
Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде