САГАЛАКОВТАР СӦБІРЕЗІ - КИБІРЛЕР ХАЙРАЛЛАҒҶЫЗЫ
14.12.2016
Хабарлар
СӦ
Пӱӱл Аршаннар аалындағы Сагалаковтар сӧбірезі «Чыл сӧбірезі» тиксі Россия мариинда «Сӧбіре - кибірлер хайраллағӌызы» номинацияның чиңісчізі полыбысхан. Ирепчі Москвазар ноябрьның хадғанҷы кӱннерінде чӧрген. Аннаң олар чиңіснең айланғаннар.
Никанор Николаевичнең Ефросинья Ефимовна Сагалаковтар, 45 чыл хада ынағ чуртап, чон аразына тӧрт пала кир салғаннар: ікі хыс паза ікі оол. Олар полған на палаа пӧзік ӱгредіг пиргеннер.
Ефросинья Ефимовна Асхыс аймаандағы Полтах аалда тӧреен. Пастап тӧреен аалындағы школада, анан, Ис пилтіріндегі ортымах школада ӱгренген. Школа соонаң Ағбандағы политехникумда бухгалтерге ӱгреніп алған. 1970 чылда, аны тоозыбысханда, Алтынзархы Уралзар Пермь крайының Красновишерскай аймаанзар бухгалтер полып тоғынарға ысханнар.
Чазы чирінде ӧскен кізі тайғада чуртап полбаан. Аннаңар, отпускка читіре тоғыныбызып, тӧреен чирінзер нандыра айланған. Хакасиязар килгенде, Чыланнығ аалдағы Никанор Николаевич Сагалаковнаң хоных хонып, сӧбіре тӧстеен. Никанор Николаевич, Хызылчардағы аал хонии институдын тоозып, кӧстегҷе Новомихайловкадағы совхозта инженер-механик полған. Ефросинья Ефимовна олох совхозта диспетчер полып істенген. Анаң Сагалаковтар сӧбірезі Таштыпсар кӧзібіскен. Ефросинья Ефимовна Таштыптағы СПТУ-да ӧӧн бухгалтер полып істенген, хада хонғаны андох ӱгретчі, улуғ мастер полған.
Соонаң Никанор Сагалаковты Таштыптағы совхозсар инженер поларға ызыбысханнар. Сӧбірее Ибіг аалзар кӧзерге киліс парған. Анда суғнаң сидіксіністер полған. Суғны чонға тартчаңнар. Палалары ӧзібіскенде, Сагалаковтар сӧбірезі 1988 чылда Ағбанға чағын арах чирзер - Алтай аймаандағы Аршаннар аалынзар - кӧзібізерге чаратхан. Андада ирепчі ӱс палалығ полған. Олох чыл оларның очы оол Николай тӧреен. Аршаннар аалында Ефросинья Ефимовна профкомның кнезі полған. Пенсияа сығар алнында ол Аршаннардағы совхозтың директор орынҷызы полып тоғынған.
- 1990 чыллардағы алызығлар иң сидік тус полған. Никанор Николаевичнең хада совхозта тоғынғабыс. Чал ахчазы тӧлелбеҷең. Палаларыбысты школаа тимнирге кирек. Ахча, тізең, чоғыл. Аннаңар піс тайғалап чӧрҷеңміс. Тиин хадын чибіргілер кӧнек тееріп сатчаңмыс. Ол ахчаа тӧрт палабысты школаа тимнеңеңміс.
Олох туста прай малларыбысты оғырлап парыбысханнар. Халғанҷы інеебісті оғырлаттырыбысханыбыста, Сос пилтірінде чуртапчатхан пиҷем, Клавдия Архиповна, хазыра сыйлап пирген. Пичемнің маллары хаҷан даа ікілер пызо туғбаҷаңнар. Піске сыйлаан хазыра, тізең, ікілер пызо тууп сыххан. Оғырлаттырған малыбыстың санын ікі чыл аразына айландырып алғабыс, - ирткен тусты сағысха кирген Ефросинья Ефимовна.
Амғы туста Ефросинья Ефимовна, идінҷек полып, туризм полызығларын пирче. Аймах мероприятиелерде аралазып, хакас ас-тамаан тимнирінӌе презентациялар иртірче. Ол, ӱс чыл изере «Саянское кольцо» фестивальда аралазып, потхы пызырарынҷа, нымырттаң паза талғаннаң конфеттер тимнирінҷе мастер-класстар иртірген. Кізілер мастер-класстарда ӧткін паза хынып араласханнар. Иблерінде андағ ас-тамах тимнирге сағынзалар, Ефросинья Ефимовна оларға позыох иткен талғанны, тартхан нымыртты сатча.
Сагалаковтар сӧбірезі чыл сай тайғазар чӧрче. Чистектер, аймах чей оттар теер килчелер. Ефросинья Ефимовна ідӧк оттарнаң чей тимнирінҷе презентация иртірче.
Тус полза, Никанор Николаевич марығларға, фестивальларға Ефросинья Ефимовнанаң хада чӧрче. Кемеровта ирткен Евразия чоннарының конференциязында Ефросинья Ефимовна национальнай ас-тамах мариинда араласхан. Анда ол потхы паза хан тимнеен ӱчӱн пастағы орыннар алған.
- Пістің ас-тамаабыс пасха чоннарның чиизіне тӧӧй арах. Марығ араласчыларының кӧбізі тіріге хой апарған, аны андох соғып, хой идінең ас-тамах тимнеен. Мин ханны пилен тимнеп апарғам. Марығда араласхан Тағлығ Алтайдағы ипчілер ханны хайди итчеткенімні сурғаннар. Пірее марығда хатап учуразарбыс, арса, пос алынҷа сағынып, аны хайди тимнирін чоохтабаам. Ханны ӱлӱкӱннерге, аалҷыларға, туристтерге сыбыра пызырчам. Аннаңар позымның рецептiм пар, - теен Ефросинья Ефимовна.
Ефросинья Ефимовна презентацияларын хакас ибіҷекте иртірче. Аның ӧнетін аар-пеер кӧзір чӧрҷең ибі пар. Анда ол аалҷыларын, удурлап, чейнен, сыйлапча, хакас чонның паза позының сӧбірезінің кибірлерінеңер, родынаңар паза пістің чоныбыстың кип-чоохтарынаңар чоохтапча. Чон, тізең, ол кип-чоохтарны хынып, чапсып исче.
Пірсінде «Мир Сибири» фестивальда Ефросинья Ефимовнаның узынаң танызарға 4-5 частығ хызыӌах іҷезінең хада килген. Фестиваль ӱс кӱн ирткен, аннаңар Ефросинья Ефимовна ол ӱс кӱн изере аймах кип-чоохтар чоохтаан. Хызыӌах іӌезінең хада ідӧк ӱс кӱн изере хакас кип-чоохтар исчең. Олар Саяногорсктаң килгеннер. Хызыҷах, кип-чоохтарны истерге Суссар парарға орайлат саларынаң хорығып, хараа тооза іҷезін узутпаан.
Ефросинья Сагалакованың кӧрізінең, пістің республикада мындағ оңдайнаң презентациялар ирткен ползалар, уғаа чахсы поларӌых.
- Хакас палалар пос тілін, кибірлерні пілер ӱчӱн, оларны ағаа кічігдӧк кӧніктірерге, хындырарға кирек. Аймах мероприятиелерде оларға ӧнетін презентациялар иртірер кӧңнім пар. Пістің хакас палаҷахтарыбыс одырып, чей ізіп, кип-чоохтарны истерчіктер, - теен Е.Е.Сагалакова.
Никанор Николаевичтің паза Ефросинья Ефимовнаның ӱс палазы хоных хон салған: Марина, Андрей паза Светлана. Амғы туста Сагалаков ирепчінің тӧрт парха пар. Палаларының тойларында Ефросинья Ефимовна оларға ынағ, часкалығ сӧбіренің чазыдын чоохтаан: ипчі ирінің туғаннарын чахсы удурлаза, кӧрзе, ир кізі, тізең, ипчізінің туғаннарын, андада сӧбіре ынағ чуртир. Никанорнаң Ефросинья хоных хонғаннарында, аннаңар оларға Ефросиньяның іӌезі Анна Топоева чоохтаан. Ол уғаа амыр паза хыйға кізі полған.
Ефросинья Ефимовна хакас кип-азаан тікчең ус полча. Кип-азах тігерге аны іӌезі ӱгрет салған. Іҷезі Хызыл нымырхаа палаларына наа кӧгенектер тік пирӌең. Ефросинья, кӧмес ӧзібіскенде, іӌезі хайди кӧгенектерні пысчатханын, тікчеткенін кӧріп ӱгренҷең. Чиитте ол позы ла тіккен кип-азах кисчең. Палалар тӧріп парғанда, ахча ӱзӱрлеп, кип-азах тік пирҷең. Палаларға кічіг пол парған киптердең, курткалардаң нааны хурандылап тігібісчең. Ол кип-азаах садығ туразындағызынаң пір дее пасхалалбаӌаң. Ефросинья Сагалакова хакас кип-азаан тігерге хынча. Аны ӱлӱкӱннерде сыбыра кис чӧрче. Ам палаларын паза пархаларын тігерге ӱгретче.
Халғанӌы туста Е.Е.Сагалакова киис идерінең айғасча. Хакасияның культура министерствозының грантын утып алып, ол ахчаа Тағлығ Алтайзар киис идерге ӱгренерге чӧрген. Анда ол пір ле кӱнге киис идерге ӱгреніп алған. Амды Ефросинья Ефимовна киис идерінҷе мастер-класстар иртірче. Мының алнында пістің чон киис итчең полтыр. Ефросинья Ефимовна пу кибірні чуртасха хатап кирерге кӱстенче. Ол киистең сигедектер, сумочкалар, хоостар паза пасха даа ниме-ноолар ит полча. Ипчілер киис соғарға ӱгрет саларға сурынзалар, ол пілістерінең ӱлезерге хаҷан даа тимде.
Ус ипчі ідӧк школада олғаннарға кружок апарған. Олғаннар кружокка хынып чӧрӌеңнер. Че марығларға тимненіп, маң чохха тӱзіп, Ефросинья Ефимовна пу ӱгредіг чылында кружокты апарғалах. Пу тоғысты ол хайди даа узарадарға сағынча.
Пӱӱл ноябрьда Сагалаков ирепчі Москвазар «Чыл сӧбірезі» марыға чӧр килген. Анда олар пістің хазнаның регионнарынаң - Орлов, Псков, Оренбург, Ульяновск областьтарынаң, Чувашиядаң, Бурятиядаң килген чиңісчі сӧбірелернең танызып алғаннар, адрестерінең алызып алғаннар. Ефросинья Ефимовнаның чооғынаң, Хакасияны Сойан-Сус ГЭС хоостыра прайзы таныпчаттыр. Пастағы кӱн регионнардаң килген аалӌыларны Москваның танығлығ чирлерінӌе ал чӧргеннер. Ол санда МГУ-зар. Ефросинья Ефимовна Москвада кӧп хати полған, че МГУ-да поларға киліспеен. Сагалаков ирепчі пос холынаң иткен национальнай сувенирлер апарған. Танызып алған кізілерге ол сувенирлерні сыйлаан. Хазна концерт залында чиңісчі сӧбірелерні, чыып, алғыстааннар, ырӌылар концерт турғысханнар. Хаӌан-да телевизорда ла кӧрген ырҷыларны Сагалаковтар пос хараанаң кӧріп алғаннар. Сарнаан ырҷыларның санында Диана Гурцкая, Жасмин полғаннар. Москвазар марыға пар килген соонда, Ефросинья Ефимовнаның паза Никанор Николаевичтің чахсы ла сағыстар халған.
- Пiс чоннар аразындағы фестивальларда сыбыра араласчабыс. Че пу марыға парарға ікінҷілеебіс. Пірееде парбаҷаң ма тіп сағынҷаңмыс. Чох, тіпчем, парарға кирек. Пістің Хакасияны пілзіннер. Кізі пір ле хати чуртапча.
Піске, марығ чиңісчілеріне, «Россия» ӧӧн хазна концерт залында концерт кӧзіткеннер, сыйыхтар читіргеннер. Coco Павлиашвили алныбыссар пастырып сарнаан. Піс, іҷелер, тізең, аны истіп, ылғапчабыс. Анаң прайзын, сценазар сығарып, сомға суурғаннар. «Разрез Аршановский» ООО-ның ӧӧн директоры Владимир Георгиевич Лунёвха паза толдырығлығ директоры Евгений Юрьевич Юринге, марыға парарға ахча пиргеннері ӱчӱн, улуғ алғызыбыс читірчебіс.
Палаларыбыс Ағбанда чуртапчалар. Піс Москвазар марыға парыбысханыбыста, олар, тоғыс соонаң Аршаннарзар парып, малларны азыраҷаңнар, пес одынҷаңнар. Анаң иртен нандыра Ағбанзар киліп, тоғысха парҷаңнар. Пістің сӧбіре утып алғанын піліп алғаннарында, піске сығдыратчалар, сірерге хынчабыс паза поғдархапчабыс тіп чоохтааннар, - ӧрініснең чоохтапча Ефросинья Ефимовна.
Сагалаковтар сӧбірезі пу марыға матап тимненген. Анда аралазар ӱчӱн, анкетада сурығларға нандырғаннар. Жюри, ол нандырығларны паза сӧбіренің чидіглерін санға алып, пӧзік паалаан. Пу марыға Россияның 77 регионынаң 286 сӧбіре анкетазын ысхан.
Ефросинья Ефимовна «За благие дела» орденнең, «Чон чайаачызы», «Чидіглер ӱчӱн» медальларнаң сыйыхтатхан, «2003 чылның кізізі», «2013 чылның гражданинi» аттарға турысхан.
Автор :
Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде