ЧОНЫБЫСТЫ ТИБІРЕТКЕН ЧИИТТЕРНІҢ ПІРСІ
26.12.2017
Хабарлар
Пастағҷыларға хайда даа паза хаҷан даа сидік чухча. Андағларзар кӧбізі хахап парған харахтарнаң кӧредір, амыр чуртасты ноға тибіредерге харасчатханнарын піл полбинча. Пасхазы, оларны истіп, ырах парчатхан сағыс-кӧрістеріне киртініп, полыс сыхча, хада хайынча.
Андағох чол иртерге киліскен Ленинградтағы хазна университедінің журналистика факультедін тоосхан Александр Костяковха.
Хайди ол сағысха кирген, Нева суғ хазындағы саблығ городта ӱгренчеткен хакас ооллар, тоғас парып, тӧреен-ӧскен чирінің ӱлӱзінеңер чоохтас сыхчаңнар. Оолларның ӧӧн пӧгіні Хакасияны Хызылчар крайынаң чарып алары, Россия Федерациязының алынҷа субъекті чіли чуртадары полған. Пу тоғысты, чахсы тимненіп алып, ипти тибіретсе, сағынған сағысты толдырып алар оңдай табыларға кирек.
Хаҷан Александр Костяков, пір туста, че пасха факультеттерде ӱгренген арғыстарынаң хада Ленинградтаң Хакасиязар айлан килгенде, чоныбысты ағырин-кӧӧлҷе тибіредіп пастабысхан. Чииттер «Тун» пірігіс тӧстеп алғаннар, халых-чарыдығлығ тоғыс апар сыхханнар. Хакас оолларның улуғ ӧрінізіне, Ағбанда даа андағ сағыстығлар табылғаннар. Аннаңар чоныбысты тибіредер, постарына киртіндіріп алар тоғыс тӱзімніг пар сыххан. Сала даа ікінҷілес чох чииттерге улуғ арғыстары Валерий Иванович Ивандаев, Иван Фёдорович Иптышев, Лариса Викторовна Анжиганова паза даа пасхазы полыс сыхханнар.
- Постарыбыстың ӧӧн пӧгіннерібісті хакас газетазы пастыра чонға читір турарға чарадыбысхабыс. Хабарҷы полып тоғынчатхан писательлер Каркей Нербышев паза Александр Черпаков піске полызарға ынабысханнар. Че партияның Хакасиядағы обкомы материалларыбысты газетада сығарарға чаратпиныбысхан, - пастағы хаалағлардаңар сағысха кирҷең Александр Анатольевич Костяков.
Андада ӧткін хылыхтығ чииттер хакас аалларынҷа чӧрерге, чоннаң тоғазарға, чоохтазарға чарадығ алыбысханнар. Іди 1988-І989 чыллар тоозылчатхан туста олар 30 артиинаң аалда поларға, чоннаң тоғазарға, 5 муңҷа кізіні постарының айланыстарында хол салдырарға маңнанғаннар.
Ӧӧркі ӱлгӱзер айланыс пічиин килістіре тимнеп аларға «Тун» пірігістің араласчыларына улуғ арғыстары маңат полыс пиргеннер. Іди Хакасияның экономика чуртазын толдыразынаң чарыт пирген Владислав Михайлович Торосов. Ол андада областьтың толдырығ комитедінде тоғынчатхан. Айланысты юридическай саринаң килістіре тимнебізерге чахсы полысхан Владимир Николаевич Штыгашев. Соонаң пу тоғысха чапчаң хозылыбысхан юридическай наукаларның кандидады Михаил Алексеевич Митюков.
«Тун» пірігістің араласчылары Хакасияны, Хызылчар крайынаң чарып, Россия, Федерациязының субъекті чіли артызарға сағынчатхан айланыстарын КПСС ЦК-зының Ӧӧн хачызы М.С.Горбачевха ыс пирерге пӧгін тутханнар. Халых-чарыдығлығ тоғыс хыызына кірібіскенде, аны тохтадарға чарабас. Че Москвазар ызарға тимнелчеткен айланыстың кӱзі уламох салымнығ полар ӱчӱн, чииттер хакас чонның съездін иртірібізерге чарадыбысханнар. Чир-суғҷыларыбыстың илеедезі, орта паза толдыр полар, чуртас оңдайын чахсы саринзар айландырар пӧгіннер турғысчатхан чииттерге киртініп, съездте аралазарға чарадыбысхан. Орындағы пастыхтар полардаң, олаңай даа чуртағҷылар Хызылчар крайының ӱлгӱзі Хакасияны ахча саринаң хайди тың хыйыхтапчатханын маңат сизінчелер.
- Областьтың ӱлгӱзі хакас чонның съездін иртірерге чаратпин салған. Сах ол туста Тағлығ Карабахта хорылыстар пасталыбысхан полған. Аннаңар хайдағ даа съездтерні, чыылығларны иртірерге чаратпиныбысханнар, - сағысха кирҷең полған чоныбысты чахсы кирекке тибіредібіскен Александр Костяков.
Хайди полҷаң? Тимге сых таа парған айланысты Москвазар ызарға кирек. Чоныбыс аразында халых-чарыдығлығ улуғ тоғыс иртірілді нооза. Кізілер хакас оолларға киртінчеткеннерін чазырбинчатханнар, пастағы хаалағ соонаң тохтирға чарабас тіп алғап турғаннар. Аннаңар Чоғархы Асхыс аалда чонны чыып аларға чарадыбысханнар. Олаңай тоғазығ алай пірее ӱлӱкӱн чіли иртірібізер сағыс тӧреен.
Іди Чоғархы Асхыс аалның клубы хыринда 200 артиинаң кізі чыыл парған. Аалдағылар пасхазына мында Тун пайрам иртірчебіс тіп чоохтап турған осхастар. Хайда Тун пайрам, анда ыр-сарын поларға кирек. Чон аразында саблығ ырҷы Клара Сунчугашеваны кӧр табарға чарир полған. Ол пу аалдаң нооза, прайзы даа чахсы таныпча.
Тоғазығны пастир тус чағдабысханда, чарытхы ус чӧрібіскен. Хайдағ сылтағнаң - прайзына пілдістіг. Че пір аалнаң хада прай хонҷых аалларны чарытхы чох артызарға чарадығ алылғаны кӧбізінің кӧңніне кірбеен. Чарытхы чох халғанда, микрофоннар тоғынминыбысханнар. Андағ сағыбаан сидіксіністер чонны уламох піріктіргенге тӧӧй полған. Аннаңар тоғазығны микрофоннар даа чох иртірерге чаратханнар.
Мына прай тимнегліг тоғыс тоозылғанға тӧӧй. Амды хакас чонның айланызын, хайдағ-да оңдайнаң Москвазар апарып, КПСС ЦК-зының Ӧӧн хачызына читір пирерге кирек. Чахсы пастағ хайдағ даа сидіксіністерні тобырча, чиңіс тутча тидірлер. Мында даа кирек андағ оңдайнаң айланған. Хакасиядаң парып, Москва хыринда чуртапчатхан писатель Михаил Кузькин-Воронецкий, ӧбекелерінеңер книга пазарға сағынып, тӧреен чирінзер килтір.
- Мин ол туста радиода хабарҷы полчатхам. Писатель Кузькин-Воронецкий тубалар родынаң сыхханын пілҷеңмін. Аннаңар сала даа ікінҷілес чох андар парғам. Пістің пічиибісті Москвазар апарарға сах андох ынабысхан. Ағаа хоза саблығ писатель пістің айланызыбыста хол салғанох полтыр, - чоохтаҷаң Александр Анатольевич.
2-3 кӱн пазынаң писатель ағаа сығдыратхан осхас. Пічікті КПСС ЦК-зының приемнайында артыс салғанын искіртір. Амды прайзы даа хайдағ нандырығ килерін чидікпин сағып сыхты. Чииттерні партия обкомынзар хығыртыбыстырлар, анаң на хызааннап пастабыстырлар. Кем сірерге хайдағ-да ӱлӱкӱннер иртірерге, чонны тибіредерге чаратхан тіпчелер пастыхтар. Іди хазырланчатханнары тимнегліг тоғыс, айланыс тикке парғанын кӧзіткен. Пу кирек 1989 чылда полған.
Аның соонда «Тун» хакас чонның съездін иртірерге тимненібіскен. Амды чииттерге олаңай кізілер полардаң, ӱлгӱдегілер дее полыс сыхханнар. Андағ кӱстеніс тикке парбаан - 1990 чылда 10-11 августта хакас чонның пастағы съезді ирткен. Анда алылған чарадығ хоостыра 3 июльда 1991 чылда РСФСР-ның Ӧӧркі Чӧбі Хакас автоном облазын Советскай Социалистическай Республикаа айландырардаңар Указ сығарыбысхан. Іди Хакасиябыс пос алынҷа субъект полыбысхан.
Андағ оңдайнаң чоныбысты тибіреткен чииттернің «Тун» пірігізі позының ӧӧн тоғызын маңнаныстығ толдыр салған, Хакасияда тӧстелген Улуғлар чӧбіне хозылыбысхан.
Чир-суғҷыларыбыс кирек туста чоныбысты тибіреткен, улуғ халых-чарыдығлығ тоғыс апарған, «Тун» пірігістің тӧстегҷізі полған Александр Анатольевич Костяковты ундутпасха, сағыста ал чӧрерге кирек тіп санапчам. Андағ хайыға турыстығ кізі. Прай чуртазын тӧреен-ӧскен чиріне пир салған тиирге чарир.
Улуғ хомзынысха, ӱр ағырған соонда ол ах чарыхтаң парыбысхан. Аның чарым чылының ибірии 2018 чылда 5 январьда полар.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде