ЧОН ӰЛӰКӰННЕРІ КӦП ПОЛЗЫН
02.04.2019
Хабарлар
Чыл пазы. Ирткен тынағ кӱннерінде Саяногорск чуртағӌылары «Ымай» этнокультура кінінде Чыл пазын таныхтааннар.
Чыл пазы республикада тӧреміл таныхталчатса, саяногорсктағыларға ол ам даа чахсы таныс нимес ӱлӱкӱн тиирге чарир. Пӱӱл ол Саяногорскта ӱзінҷі ле хати иртті. Ачырғасха, пу городта хакастар асхынах. Аннаңар, пайрам аалҷылары хакас культуразынаң чағын танызып алар ӱчӱн, тӧстегҷілер ӧнетін хынығ программа тимнирге сіренгеннер. Анзында оларға Ағбаннаң килген С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің «Кӱн чахайағы» ансамбль артисттері паза «Алтынай» хакас ипчілер пірігізінің Асхыс аймаандағы араласчылары чахсы полыс пиргеннер.
Ӱлӱкӱнні азып, этнокультура комплексі сценазынаң алғыстас сӧстерін Саяногорск город пазының орынҷызы Леана Саутина читірген:
- Чыл пазы - ол хакас чонның кибірліг ӱлӱкӱні. Аны чылда иң ӧӧн ӱлӱкӱн тиирге чарир. Пу наа чылда сӧбірелеріңде прай ниме чахсы ползын, ачых-чарых кӧңніліг полыңар, столыңар хаҷан даа толдыра ползын, прайзын сын арғыстар ибірзін. Часка сірерге!
- Хакасияны аймах-пасха адапчалар, - алғыстас сӧстеріне хозылған Саяногорсктағы «Айланыс» хакас культура кінінің устағҷызы Надежда Тимонина. - Европадағылар аны скифтер чирі тіп адаҷаңнар, тархын учёнайлары археология Мекказы, геологтар, тізең, аймах минераллар чыындызы. Прайзына пу чирде, ынағлазып, часкалығ чуртирға алғапчам. Че иң не ӧӧні - чир-чайааннаң пілізері. Тиктең нимес хакастар культуразы чир-чайааннаң пик палғалыс парған. Піс чир ӱстӱн тіріг ниме чіли улуғлапчабыс.
Мындағ чылығ сӧстер соонаң От инені азырир кибір иртірілген. Аны Ағбаннаң паза Асхыстаң килген аалҷылар иртіргеннер. Пу туста ӱлӱкӱнге килген чон аразында кӧрін парадыр, кем кибірлерге киртініснең паза улуғласнаң хайча, кемге, тізең, ол олаңай кӧзідіг. Іди піреезі, ситкіп кӧріп, кибір иртірерінде ӧткін араласхан полза, хайзы хости кӱлкі-хатхынаң турған. Че чаламалар палғир тус читкенде, полғаны ла ӧңніг чаламаларын ызых хазың салааларына палғирға маңзыраан.
- Мындағ иргі кибірлер чон аразында хайраллаларға кирек, чииттер оларны пілзін. Мин мындағ ӱлӱкӱннерге тӧреміл чӧрчем паза палаларымны ағылчам. Хакас чирінде чуртапчатханда, аның культуразын пілерге паза улуғлирға кирекпіс. Палаларны, тізең, ағаа кічігдең ӱгредерге кирек. Пӱӱн, чалама палғап, сӧбіреме хазых сурындым, - тіпче Саяногорск чуртағҷызы Светлана Костина.
- Чон ӱлӱкӱннері сала кӧп полған полза, чахсы поларҷых, - таныхтаан Гульнара Баймуханбетова. Ол Хакасиязар 1997 чылда Казахстаннан кӧс килтір. Мында чуртап, ипчі ідӧк полған на ӱлӱкӱнге
чӧрерге кӱстенче. Аның чооғынаң, хакас кибірлерінде, тілінде ол пос чонына тӧӧй нимелер тілепче. Пістің пу ӱлӱкӱнге тӧӧй пайрамнар парох тіпче ипчі. Че хайди ол таныхтапча, казах чонында мындағ улуғ пайрамнарда ас-тамах килген чонға тикке сыйлалча, мында, тізең, прай ниме садылча.
Я, чоох чоғыл, андағ поларға кирек. Че амғы туста прай ниме ахчанаң палғалыстығ. Пу даа ӱлӱкӱн прай пос кӱзінең иділген тіп таныхтаан Надежда Тимонина. Амды город андағ мероприятиелерге ахча позытпинча. Аннаңар ол даа сидіксіністер аразында чоныбыстың ӱлӱкӱннеріне орын табылчатханы ӧріндірче.
Таныхтирға кирек, Саяногорскта хакас культуразының паза тілінің сын хайраллағҷылары - ол «Айланыс» хакас культура кінінің араласчылары. Мында хакас ӱлӱкӱннері прай оларның сылтаанда иртчелер тиирге чарир. Олар орыс городта пос тілін, культуразын хайраллап халарға сіренчелер. Іди, Чыл пазынаңар чоохтап, «Айланыс» хакас культура кінінің устағҷызы Надежда Тимонина таныхтапча:
- Ачырғасха, Ағбанда иртчеткен пайрамнарға полғаны ла чӧрбинче. Аннаңар Чыл пазын ідӧк Саяногорскта иртірчебіс. Мындағы чуртағҷыларға пістің чоныбыстың культуразын читір пирерге сағынчабыс, пілзіннер пістің кибірлерібісті. Итсе-де, олар хай пірее ӱлӱкӱннерібісті пілібӧкчелер. Нинҷе чыл піс Тӱрк пічии кӱннерін иртірчебіс. Аннаңар пістің ас-тамаабысты чахсы пілчелер, хынчалар.
Аннаң андар аалҷыларны С.П.Кадышевтің адынаң культура паза чон узы кінінің «Кӱн чахайағы» ансамбльы хакас кӧглерінең паза теелбектерінең ӧріндірген. Ідӧк Асхыстағы «Кӱмӱс ӱннер» ансамбль кӧрігҷілерге сарыннарын сыйлаан. Ырах ниместе хакас ас-тамаа садыға сығарылған. Ідӧк аймах чазанҷыхтар, ағаста киртілген хоостар, чіпнең палғаан ойнаҷахтар паза аннаң даа пасха ниме-ноолар кӧзідии полған. Олғаннар, тізең, хынып хазых ойнааннар. Мындағ оңдайнаң Саяногорск таа Чыл пазын кӧгліг удурлаан.
Автор :
Екатерина ИНДЫГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде