ХАКАСИЯДАҒЫ ОЛАҢАЙ КӰРЕСТІҢ ПАСТАҒҶЫЗЫ
13.04.2022
Хабарлар
Тренер Владимир ЧАРКОВ, олимп чемпионы Иван ЯРЫГИН, хабарҷы Николай ТРОЯКОВ
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Пӱӱн СССР-ның паза РСФСР-ның саблығ тренері Владимир Ильич Чарковха 85 час толарҷых
ГИМНАСТ ООЛ
Пістің республикада олаңай кӱрес ӧӧн спорт кӧрімнерінің санына кірче. Спортсменнерібістің аразында Олимп ойыннарының чемпионы, призерлары пар. Амғы туста Хакасияда улуғ нимес аалларда даа олаңай кӱресче секциялар тоғынчалар. Пу чидіглерде СССР-ның саблығ тренері Владимир Ильич Чарковтың хозымы улуғ. Тиктең нимес аны республикадағы олаңай кӱрестің пастағӌызына санапчалар.
Чир-суғӌыбыстың тӧреен-ӧскен чирі - Таштып аймаа. Іӌезі медсестра полып істентір, пабазы - чол тоғынӌызы. 1938 чылда сӧбіре пазы, «чон ыырӌызы» тіп пыролаттырып, политика репрессиязына хабылған. Олох чыл кӱскӱзін Илья Дмитриевичті атысха чарғылааннар. Аның ады 1958 чылда ла ахталған. Пабазы чох ӧзерге сидік, че Илбек Ада чаа пасталыбысханда, уламох хатығ чуххан. Чарковтар прай сидіксіністерні тобырғаннар. 7-ӌі классты Володя Таштыпта тоосхан. Ол национальнай школада аннаң андар ӱгренерге пӧгінген. Кирек киліспеенде, саарбах чідірінмеен. Ол педагогика училищезінде пілістерін алғытхан. Аннаң хада 1951 чылда училищезер Леонид Николаевич Сагалаков, Михаил Игнатьевич Боргояков ӱгренерге кіртірлер. Прайзы хакас спортында улуғ іс артысхан. Итсе-де, Михаил Игнатьевич, пір чыл ӱгреніп, Таштыптағы школаны тоозарға чаратхан.
Училищеде Владимир Чарковнаң Леонид Сагалаков спорт гимнастиказынаң танысханнар. Секцияны тренер Николай Лютиков апарған. Николай Федосеевичтің устаанынаң хакас ооллар Хызылчар крайының марығларында араласчаңнар, II паза III разрядтарда чиңістер тутчаңнар. Тренер ӱгренӌілеріне физкультура институдынзар кірерге чӧп пиртір. Николай Федосеевич оларны пір чыл сыныхтағларға тимнеен. Салтарында ікізі дее 1955 чылда Ленинградтағы П.Ф.Лесгафтың адынаң физкультура институдынзар ӱгренерге кіріп алған. Леонид Сагалаков гимнастика пӧлиинде халған полза, Владимир Чарков олаңай кӱресті таллап алған.
КӰРЕСНЕҢ ТАНЫСХАНЫ
Институтта чиит кізі СССР-ның чемпионы Юрий Петрович Замятиннің холында узын таптаан. Ол туста Ленинградтағы кӱресчілер ӧмезі хазнада иң кӱстіг командаа саналӌаң. Олар ӧменең СССР чоннарының Спартакиадазында чиңіс тутханнар. Вузта Владимир Чарков кӱресчі чіли позын турыстыра кӧзіт полбаан тиирге чарир. Аның иң улуғ чидии - Россия чемпионадында 7-ӌі орынға сыхханы.
Владимир Чарковха гимнастиканаң айғасханы тузалығ полған. Вузта ӱгренчеткенде, спортсменні кӧп чон араласчатхан гимнасттар ойыннарына хығырӌаңнар. Ол ойыннарнаң оол-хыстар СССР чоннарының Спартакиадаларының, Чииттернің VI чоннар аразындағы фестивальның араласчыларын ӱтерткеннер.
П.Ф. Лесгафтың адынаң физкультура институдын Владимир Ильич 1959 чылда тоосхан. Пастағы чыл чиит специалист Хызылчарда Сибирьдегі технология институдында істентір. Анаң Ыраххы Востоксар парыбысхан. Пір чыл палыхчы полып тоғынтыр, соонаң хакас оолны Хабаровсктағы милиция школазынзар алып алғаннар. Чир-суғӌыбыс курсанттарға самбоӌа тренировкалар иртірӌең. Хабаровск крайында чиит кізінің киректері хомай нимес парғаннар. Че іӌезінің хазии хомайланыбысханда, В.И.Чарковха ибзер айланарға киліскен.
ПАСТАҒЫ ХААЛАҒЛАР
Владимир Чарков тӧреен чирінзер 1965 чылда айланған. Ол туста Ағбанда тренер Михаил Боргояковтың кӱстенізінең грек-рим кӱрезі чахсы тиліпчеткен. Михаил Игнатьевичтің устаанынаң хакас саарбахтар Хызылчар крайының, Сибирьнің первенстволарында сыйыхтығ орыннарға тӧреміл сыхчаңнар. Олаңай кӱрестеңер, тізең, кӧбізі испеен дее.
Пу спорт кӧрімінӌе секцияны Владимир Ильич политехникумда 1966 чылның февральында асхан. Пастағы ӱгренӌілерінің санында Александр Кобзарьны, Анатолий Аданаковты, Иван Морозовты, Виктор Жуковты адирға кирек. Итсе-де, оларның прайзы даа алында грек-рим кӱрезінең айғазарға маңнанған. Чарым чыл пазынаң секция араласчыларына 17 частығ Ваня Ярыгин хозылған.
ИВАН ЯРЫГИН
Тилекейге саблығ кӱресчі Иван Ярыгин Кемеров облазында кӧп палалығ сӧбіреде тӧреен. Соонаң Хызылчар крайындағы Сизая поселоксар кӧскеннер. Сӧбіреде спортха хынӌаңнар. Иванның пір пиӌезі, Ағбандағы ӱгретчілер институдында ӱгренчеткенде, конькиліг чӱгӱрерінең айғастыр. Позы спортсмен школадох саналығ чӱгӱрерінде I спорт разрядына читкен, че ӧӧн хынызы футбол полған. 8-ӌі класс соонаң саарбах Николай аӌазынаң хада ӱр нимес тус Северде тоғынарға маңнантыр. Паба-іӌезі, Ваня армияа парар алнында шоферға ӱгреніп . алзын тіп, аны Ағбанзар ызыбысхан. Ӱгредіг соонда чиит кізі ит комбинадында тоғынӌаң, пос туста футбол ойнаӌаң. Пӧзік, кӱстіг, 90 артиинаң килограмм пасчатхан оол прайзының хайиин тартчаң. Ойынӌы кізілер, Ваня, мерчікті тудып, чирге тӱссе, оймах халча тіп хормачыланӌаңнар.
1966 чылда чайғызын Хакас автоном облазында Спартакиада ирткен. Программада ідӧк грек-рим кӱрезі полтыр. Марығ тузында пір хызыл пастығ оол, матап «ағырып», позы кибіске сығарға тимде полған. Харбазығ тоозылғанда, андар спортсменнер, оларның санында Сибирь первенствозының чиңісчізі Семён Кунучаков, пастырғаннар. Олар чиит кізіні Михаил Игнатьевичнең харбазыбызарға кӧӧктірібіскеннер. Хабыс пасталғалаххаох, Ваня Ярыгин чирге кӱзӱри тӱскен. Андада чиит кізі харбазарға пілерге кирек тіп оңартыр.
Амғы туста Владимир Чарков позының иң саблығ ӱгренӌізінең хайди танызып алғанын пілерге сидік. Л.Б. Городецкий 1988 чылда чарыхха сыххан «Часка танығлары» киндезінде Иванны секциязар арғыстары хығыр килгеннер тіп пасча. Иван Ярыгиннің чооғынаң, тренер аны, футболӌа городтың первенствозында ойнапчатханда, кӧр салған. Спортсменнің кӧріс-сағыстарын аның «Мин кибіссер сыхчам» киндезінде хығырып аларға чарир. Орындағы чон Чарков хызыл пастығ оолны Спартакиада тузында сизін салған тіп санапча. Чиит кізіні Михаил Игнатьевичнең харбасчатханын кӧр салып, Владимир Ильич аны секцияа чӧрерге чӧптеп алтыр.
Иванның харбазарға кӧңніне кірӌең, че ол кӱресті ӱтертіске санаӌаң. Ир кізі ахча тоғынарға, сӧбірезін азырирға кирек. Пос тус полза, футбол ойна, харбас. Ибдегілері дее спортта нинӌе кӱстеніс киректелчеткенін чахсы оңарбаӌаңнар. Ағаа хоза Ағбанда Иваннаң харбасчаң даа кізі чох полған. Владимир Ильич аны Михаил Игнатьевичсер ал чӧрӌең. Пастағы туста чиит кізі тӧреміл утырӌаң. Хакас тренер спортсменні кибіске силібіссе, стенелер тітіресчең одыр.
Чиит спортсменнің узы кӱннең кӱнге ӧсчең. Че харбазарға тӧреен кізі спортты сала ла тастабиндыр. 1967 чылда Иван Ярыгинні РСФСР чииттерінің піріктірілген командазына кир салғаннар. Кӱресчілер ӧмезі СССР первенствозында араласхан. Сибирьдегі марығларда тӧреміл чиңіс тутчатхан Ваня соон сӱрістіре ікі хабыс утыр салтыр. 18 частығ оол, позын хаӌан даа чахсы харбас полбас тіп санап, спортты тастабызарға чаратхан. Ол туста чиит кізі тренер Дмитрий Миндиашвилинің холында узын наа ла таптап пастапчатхан. Дмитрий Георгиевич, пастағы тренері чиит кӱресчінең хай-хай артых чоох алызып аларына ізеніп, Владимир Чарковты аның соонӌа ызыбысхан. Чир-суғӌыбысха ӱгренӌізін пастап Сизая поселокта, анаң тайғада тілирге киліскен. Владимир Ильич Иванны илееде тус чӧптептір. Ол ағаа ӱс чыл пазынаң СССР-ның чемпионадында чиңіс тударзың, анаң чоннар аразындағы марығларда алтын медаль холға кирерзің тіп ухаанӌылап пирген. Сынап таа, 1970 чылда Иван Ярыгин СССР-ның чемпионы полыбысхан. Ікі чыл пазынаң Олимп ойыннарында прайзын хайхатхан. 1976 чылда, тізең, наа чидіг. Спортсмен ікінӌі алтын медальны холға кирче. Харбазарға тоос салғанда, Иван Сергеевич 10 чыл олаңай кӱресче СССР-ның піріктірілген командазының ӧӧн тренері полып істенген. Хакасиянаң ол пик палғалыс тударға кӱстенӌең.
ЮРИЙ МАМЫШЕВ
Владимир Ильич, тренер полып, кӧп оолға улуғ спортсар чол асхан. Ӱгренӌілерінің санында Украинаның паза Хызылчар крайының чемпионы Александр Кобзарьны, чоннар аразындағы турнирлернің чиңісчізі, аалдағы спортсменнер аразындағы СССР-ның чемпионы Виктор Поповты, СССР Кубогының паза чоннар аразындағы марығларның чиңісчізі Александр Майнагашевті паза пасхазын адирға чарир. В.И.Чарковтың халғанӌы спорт «чылтызы» чоннар аразындағы класстығ спорт узы Юрий Мамышев полған.
Спортсмен Таштып аймаанда 1963 чылда тӧреен, пастағы тренері - СССР-ның спорт узы Иосиф Филиппович Уксеков. Ол 48 килограмм кӧдірімде харбасхан. Юрий Мамышевтің чидіглері илееде. Чир-суғӌыбыс чоннар аразындағы турнирлернің чиңісчізі (1987, 1988), РСФСР чемпионадының хола призеры (1987), СССР чемпионадының кӱмӱс призеры (1987, 1990). 1987 чылда СССР Кубогын холға кирген, 1989 чылда пуох марығда хола призер полыбысхан. Че сынап спортсмен 1990 чылда хайхатхан. Ол чыл Минскте мартта олимп чемпионы Александр Медведьтің сыйыхтарына чоннар аразындағы турнир ирткен. Хакастардаң анда Юрий Мамышев, Сергей Табаев, Виталий Сагалаков паза Павел Киргинеков кӱстерін сынааннар. Юрий Мамышев кибісте олимп чемпионы Такаси Кобаясині 10:0 саннаң чиңіп алған. Чир-суғӌыбыс сыйыхтығ орынға сых полбаан, че аның чидиинеңер «Советский спорт» газетада пасханнар. Ноғадаңар? 1988 чылда Сеулда пістің Сергей Карамчаковты чарғыӌылар «хыйыхтабысханнар». Хакас спортсменнің пір утырыс таа чох полған, че кӱӌӱрлес соонда ағаа ӱзінӌі орын ӱчӱн харбазарға киліскен. 48 кг кӧдірімде Такаси Кобаяси алтын медаль холға кирген. Ікі чыл пазынаң Минскте Юрий Мамышев чир-суғӌызы ӱчӱн ӧс алған тиирге чарир.
1990 чыл Хакасиядағы олаңай кӱрес школазына СССР-ның чемпионадынаң танығлығ. 48 кг кӧдірімде финалда ікі хакас тоғасхан: Сергей Карамчаковнаң Юрий Мамышев чиңісті пыласханнар. Итсе-де, пастағы спортсмен Хызылчар крайы ӱчӱн турысхан. Салтарында Сергей Захарович алтын медаль холға кирген. Ол тилекей чемпионадында аралазарға кирек полған. Че кӱресчі кинеп парған сылтаанда марыға Юрий Мамышевті ысханнар. Хомзынысха, Сергей Карамчаков таа, Юрий Мамышев тее чуртастаң ирте парыбысханнар.
КӰСТІГ МЕНЕДЖЕР
Владимир Чарков прайзынаң палғалыс тударға кӱстенӌең. Сурығлар пӧгіп, ол хайдағ даа пастыхнаң чоохтазарға тимде полған. Ол кӱстіг менеджер полған тиирге чарир. 1968 чылда Владимир Ильич олған-чииттер спорт школазын (ДЮСШ) тӧстир пастағнаң сыххан. Учреждениені грек-рим кӱрезінӌе тренер Михаил Боргояковтың ӱгренӌілерінің чидіглері ӱчӱн 1969 чылда азарға чаратханнар. Грек-рим кӱрезінең пасха, анда олаңай кӱресче, самбоӌа, боксча секциялар тоғынӌаңнар. В.И.Чарков ДЮСШ-тың пастағы директоры полған.
1991 чылның октябрьында Ағбанда олимп резерві училищезі тоғынып пастаан. Ол ідӧк Владимир Ильичтің кӱстенізінең азылған. Амғы туста заведениеде нинӌе-нинӌе специальностьча ӱгредіг апарылча. Олаңай кӱреснең айғасчатханнар И.С.Ярыгиннің адынаң чоннар аразындағы турнирде кӱстерін сынирға хынадырлар. Марығ чыл сай Хызылчарда иртірілче. Че пастағызын на ол 1990 чылда июльда Ағбанда ирткен. Аның тӧстегӌізі - В.И.Чарков.
Владимир Ильич Чарков 2004 чылда чуртастаң парыбысхан. Чон аны ундубинча. Саблығ чир-суғӌыбыстың адын олимп резерві спорт школазы ал чӧрче, хайзын тренер 1986 чылда асхан. Чыл сай декабрьда аның хумартхызына чарыдылған турнир иртірілче. Ол юниорларға кӧріл парған.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде