ТОРҒЫ-ИСТӀҢ ЧОЛЫ - ХАҶАН-ПУРУННАҢ
21.03.2017
Хабарлар
Хакасияның культура министерствозы паза С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің тоғынҷылары «Тархын-культура ис-пайы - социокультура тилізінің ӧзені» чоннар аразындағы культура-турист форумына тимненіп пастапчалар. Пу форумда «Илбек торғы чолы. Сибирьдегі ізі» кӧзідіг-ярмарка проекті тоғынар. Культура-турист форумы 29 июньнаң 2 июльға теере иртер.
Кӧзідіг-ярмарканы пӧзік синде иртірер ӱчӱн, чыл пасталғаннаң чыылығлар, семинарлар иртірілче. Форум ярмарказында аралазарға сағынчатхан устарға ӧнетін семинарларда Илбек торғы чолының тархынынаңар, Сибирьде паза Хакасияда халған ізінеңер чоохтапчалар.
Пу наада Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең национальнай музейде пу темаа чарыдылған семинар ирткен. Музейзер Хакасияның чон устары чыылысханнар. Тархын наукаларының кандидады, национальнай музейнің ӧӧн наука тоғынҷызы Евгений Николаевич Данькин чыылған чонны тархын ізінҷе «чорыхха» апар килген. «Хакасияның пурунғы тархыны» экспозиция залындағы кӧзідігде пурунғыларның чуртазы пістің эраның I чӱс чылынаң пасти Хакасия Россияа кірген тусха теере чарыдылча. Тархыннаң книга, кино алай интернет пастыра танызары - ол пір ниме. Археологтар тапхан, істескен пурунғы нимелер хоостыра тархынны пілгені уламох чахсы тіп сағынчам. Аннаңар устарға мындағ семинар музейде иртірілгені туза ла полар.
Евгений Данькин чооғын Хуннар хазназынаң пастаан. Ол туста чуртаан чон нименең ай-ғасхан, хайди олар аданғаннаңар, хайдағ чаалазығлар полған чоохталған. Хуннар тузында Хакас-Минсуғ ойымындағы чоннар ӱстӱнзархы чирлернең садығ киреен апар сыхчалар. Хуннарның устағҷызы Модэ полғанда, олар Ортын Азия чирлерін, чаалап, тиксі холға киргеннер. Хакас-Минсуғ ойымында чурттығ динлиннерні чаалап, хайзын сӱр парыбысханнар, чардығы алтынзархы чирлерзер тизіп, кӧскен.
Ол тустаң сығара Таштык археология тузы пасталча. Пастағы пис чӱс чыл аразына Ӱстӱнзархы Сибирьдегі чон пик экономикалығ пос хазназын тӧстиріне кӧстегліг полған. Кыргыз хазна чоны ікі муң чыл пу чирлерде ээленген.
Экономика азахха турчатханда, ӱстӱнзархы чирлернең садығ кирее тиліпче. Че андада Илбек торғы чолы ам даа чох полған. Скифтер тузында чазанҷыхтарда кииктер, ӧскілер хоосталҷаң. Соонаң чазанҷыхтарда Азия чирлері хоостыра арсыл аң, ала парыс хоосха салылғанын кӧрерге чарир.
Таштык эпохазы тузындағы устар тимірдең, холадаң, сӧӧктең пычахтар, іңелер, чазанҷыхтар итчеңнер. Пурунғы хоостарны чааҷылар паза ат тиріглерінде кӧрерге чарир.
Музейдегі кӧзідіге сығарылған иргі той ідістерге, хумартхы маскаларға, хазых сӧӧктеріне хайығ салылған. Оларның кӧбізі хоостарнаң чазалтыр.
- Аймах чирде чурттығ чоннар пурунғыдаң садығнаң айғасчаңнар, - чоохтаан Е.Н.Данькин. - Туснаң, аарлығ тастарнаң паза алтыннаң садысчаңнар. Соонаң ас-тамах, мал, аң теерлерінең, кибістернең, торғынаң садызып пастааннар. Илбек торғы чолы нефрит тас садиинаң пасталған. Египет, Вавилон, Иран хазналарда ол пӧзік паалалған. Хыдат императорына нефрит тасты ағылары чол хуу чазы чирлерінҷе салылған. Кидеркі хазнадағылар Хыдаттаң торғы истер апар сыхханнар. Мындағ оңдайнаң іскеркі паза кидеркі хазналарның чоннары аразында культура даа, садығ даа саринаң палғалыстар тыыған.
Караванда 3 - 300 тибе полҷаң. Пістің алтынзархы чирлерібісте тибелер киректелбеен. Олар хумнығ чазыларны иртерге тузаланыл турғаннар. Садығ караваны городтаң городха парып одырған.
Устарға семинар экскурсия паза чарыдығлығ чоох оңдайынҷа ирткен. Олар Евгений Николаевичке сурығлар пир турғаннар. Тархынны чахсы пілчеткен кізі нандыр пирчеткен. Пілдістіг, пу семинарның пӧгіні ус холлығларны тархыннаң таныстырары полча. Тирең дее полбаза, че мындағ пілістер форумға килістіре сувенирлерні тимниріне туза полар.
Хакасияның пурунғы археологиязынаң сомнар пастыра Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең музейнің сайтында, «Археология» каталогта таап, танызарға чарир. Сомнарны улуғ синніг идіп, оох-теек хоостарны прай кӧріп алар оңдай пар тіп искірген Е.Н.Данькин.
Автор :
Елена Сагатаева
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде