ХАКАСИЯДАҒЫ УЛУҒ СПОРТТЫҢ ПАСТАҒҶЫЗЫ
Чоныбыс поғдархазы. Пӱӱл декабрьда грек-рим кӱрезінҷе РСФСР-ның саблығ тренері Михаил Игнатьевич Боргояковха 85 час толарҷых
Тӧӧ чирінең
Хакас автоном облазында грек-рим кӱрезінҷе пастағы секциялар 1956 чылдох тӧстелгеннер. Харатаста Владимир Лукин маңнаныстығ тоғынтыр. Секцияа тоғысчылар даа, школа ӱгренҷілері дее хынып чӧрҷеңнер. Анзы тиктең нимес. 1952 чылдағы Олимпиадада совет грек-рим кӱресчілерi тӧрт алтын, пiр кӱмӱс паза iкi хола медаль утханнар. Прайзы чемпионнарға тӧӧй поларға сағынчатпас па.
Че Хакасиядағы грек-рим кӱрезінің улуғ чидіглері тренер Михаил Боргояковтың адынаң палғалыстығ. Михаил Игнатьевичтің устаанынаң пістің ооллар СССР первенстволарында, чоннар аразындағы марығларда чиңістер тудып пастааннар.
Саблығ тренер 21 декабрьда 1937 чылда Асхыс аймаандағы Чоғархы Тӧӧ аалда тӧреен. Пабазы Игнат Константинович, хакас ады Чорос, малда істенген, іҷезі Арина Семёновна колхозта аймах тоғыстар толдырҷаң. Чоохтирға кирек, Арина Семёновнаның хада тӧреен харындазы – хайҷы Апанис Бурнаков. Боргояковтарның ікі оол полған, улии Василий 1935 чылда тӧреен. Илбек Ада чаа тузында прайзына хатығ чуххан. Олғаннар улуғларнаң тиңе тоғынҷаңнар. Боргояков харындастар, часха кічіг дее ползалар, колхозта полысчаңнар.
Чоғархы Тӧӧде пасталығ школаны тоосхан соонаң харындастар пілістерін Ӱс чулдағы 7 класстығ школада алғытханнар. Ааллар аразы – 10 километр. Палалар школаа ӧӧнінде чазағ чӧрҷеңнер, хысхызын саналығ алай тооп парған Тӧӧ суғҷа конькиліг читчеңнер. Андағ оңдайларда ӱгренерге оой нимес. Тиң частығларның аразында 7 классты Миша чалғызан на тоосхан. Аннаң андар ӱгренерге сағынчатхан cаарбахха Таштыпта пабазының таныстарында чуртирға киліскен. Пірееде Миша тӧреен аалынаң аймах кінiнзер чазағ читчең. Талаан полза, ол Таштыпсар ярмаркаа парчатхан чир-суғҷыларының хаңаазына одырыбысчаң.
Хызылчарда Хакас оол школаны 1955 чылда тоосхан. Пабазының чӧбінең ол Хызылчардағы аал хонии институдынзар (КСХИ) ӱгренерге кірче. Анда 18 частығ Миша аймах спорт кӧрімнерінең танысча. Чиит кізі спортсмен поларға чайалған тиирге чарир. Ол, конькиліг паза саналығ чарыстарҷа марығларда аралазып, спорт разрядтарына турысхан. Че аның чӱрее грек-рим кӱрезіне аптаттыр салтыр. Секциянаң СССР-ның спорт узы Фёдор Петрович Зайцев устаан. Пастағы чыл Михаил Боргояковтың киректері тың на чахсы парбиндыр. Пик хуйахтығ оол пос салынмаан. Ікінҷі чылында аны аал хонии институдының піріктірілген командазына кир салғаннар. КСХИ ӱчӱн турызып, Михаил Боргояков вузтар аразында ирткен марығларда грек-рим кӱрезінде 6-ҷы орынға сыххан, самбода – 9-ҷы орынға. Ол туста марығлар саны кӧп полбаҷаң. Аннаңар чир-суғҷыбыс, секциядағылары чіли, самбоҷа, олаңай кӱресче арға-мӧрійлерде кӱзін сынаҷаң.
1959 чылда хакас оол 73 кг кӧдірімде Хызылчар крайының чемпионадында чиңіc тутхан. Чидіг Сибирь мариина чол асхан. Че, производственнай практиканы иртіп, кӱресчі сборларда аралас полбиндыр. Ол сылтағнаң Сибирь чемпионадына пасха спортсменні ызыбысханнар. Тӱрчедең грек-рим кӱрезі секциязы тренер чох халған. Тоғысха студент Михаил Боргояковты хығырғаннар.
Вуз тоосхан чир-суғҷыбысты институтта артысчатханнар. Ол аспирантураа кірерге паза хайди даа спорт секциязын апарарға кирек полған. Ідӧк чиит кізінің марығларда аралазар тус халарҷых. Че Боргояковтарның сӧбірезінде улуғ хыйал пол парған: 25 частығ Василий, аар хабыныбызып, чуртастаң парыбысхан. Михаилге Хакасиязар айланарға киліскен.
Чиит тренер
Пастағы туста Михаил Игнатьевич орындағы фермада алған специальнозы хоостыра зооинженер полып істентір. Пӧзік ӱгредігліг, иптіг тудыныстығ оол совхоз устағ-пастааның кӧңніне кірген. Аны ӧӧн специалистке турғызарға пӧгінтірлер. Че чиит кізінің cағызы грек-рим кӱрезінде ле полған. Ол Ағбанда тоғынарға чаратхан. Пабазы Михаилнiң чарадиина хомзынтыр. Игнат Константинович оолғы совхоз директоры поларына ізенген нооза.
1961 чылда кӱскӱзін областьтағы национальнай школазар наа ӱгретчі тоғысха кірче. Михаил Игнатьевич физкультура уроктарын апарған, пос туста грек-рим кӱрезі секциязынаң устаан. Пастағы тренировкалар школа интернадының актовай залында иртчеңнер. Саарбахтар, теестезіп, 4 гимнаст мадында харбасчаңнар. Кӱрес кибізі хайди даа киректелген. Ол сылтағнаң ікі чыл Боргояков тренировкаларны городтағы спортзалларда иртіртір.
Михаил Игнатьевич, тренер чіли, пастағы чидіглерге 1962 чылда читкен. Ӱгренҷізі Леонид Асочаков кӱскӱзін 54 кг кӧдірімде Хакасияның мариинда чиңіc тутхан, Хызылчар крайының первенствозында алтын медаль холға кирген. 1963 чылның февральында Асочаков аалдағы спортсменнер аразында ирткен Сибирь первенствозында кӱмӱс призер полыбысхан. Мартта, тізең, Леонид «Урожай» пос кӧңніліг спорт пірігізінің (ДСО) чииттер аразында Россия мариинда пастағы орынға сыхча. Ол чидіг Хакасияның спортына уғаа танығлығ полған.
Секцияа чӧрчеткен ооллар Леонидтең халбасха кӱстенгеннер. 1963 чылда чайғызын «Урожай» ДСО-ның первенствозында Анатолий Казыгашевнең (52 кг) Валерий Шулбаев (70 кг) кӱмӱс медальлар холға киргеннер, Василий Чичининнең (55 кг) Анатолий Тогочаков (62 кг) хола призерлар полыбысханнар.
Михаил Игнатьевич позы кӱрезерге сағынған. Ағбанда аның тренер дее, харбасчаң даа кізі чох полған. Андағ оңдайларда кӱресчее узын тилідерге сидік. Ол микелер чахсы итчең, че арачыланып полбаҷаң. Чир-суғҷыбыстың тактика саринаң киректері уйан арах полған, партерде дее ол чахсы харбас полбаҷаң. Тренер чох пу читпестерні тӱзедерге оой нимес. Боргояков 1970 чылға теере харбасхан. «Урожай» ДСО-да аны кӱстіг спортсменге санаҷаңнар. Итсе, пірігіc иртірчеткен марығларда ол 4-5-ҷі орыннардаң пӧзік кӧдірілбеҷең. Халғанҷы чидиинеңер чоохтаза, 1967 чылда Сибирь чемпионадында хакас кӱресчі алтын медаль утхан. Марығда аалдағы спортсменнер араласханнар.
«Урожай» пірігісте
1963 чылдаң Михаил Игнатьевич тренировкаларны национальнай школада иртір сыххан. Анда наа спортзал тузаланысха кирілген. Че кӱрес кибізінің сурии ӱр пӧгілбиндір. 1964 чылда грек-рим кӱрезінҷе Хакасияның командазы Хызылчар крайының мариинда пастағы орынға сыххан. М.И.Боргояковты «Урожай» ДСО-ның крайдағы чӧбінің улуғ тренеріне турғысханнар.
1965 чылда Россия синінде ирткен «Урожай» ДСО-ның первенствозында Хызылчар крайының чииттер ӧмезі ӱзінҷізі полыбысхан. Пу марығда хакастардаң Геннадий Султреков (58 кг) алтын медаль утхан, Павел Мылтыгашев (49 кг) – хола медаль. Пазағы чылда Султреков чир-суғҷызы Семён Кунучаковнаң хада Сибирьнің паза Ыраххы Востоктың первенствозында чиңіс тутханнар.
1966 чылда Михаил Игнатьевич Хызылчардағы ӱгретчілер институдының физкультура пӧлиин тоосхан. Алында Боргояковты, аал хониинда тоғынарға хынмин, школада чазын чӧрче тіп пыролааннар. Ол «Урожай» ДСО-ның областьтағы чӧбінде тренер полып істен сыххан. Наа тоғыста чир-суғҷыбыс Таштып, Асхыс, Ағбан пилтірі паза Шира аймахтарындағы пос оңдайлығ секцияларны хайығда тутчаң.
Хакас чемпионнары
1970 чыллар Хакасиядағы грек-рим кӱрезінің тархынында улуғ чидіглернең танығлығ. М.И.Боргояковтың ӱгренҷілері соон сӱрістіре марығларда алтын медальлар утып пастааннар. 1970 чылда Семён Мамышев СССР-ның первенствозында 52 кг кӧдірімде пастағы орынға сыххан. Ікі чыл пазынаң Виталий Чебодаев, ӱгренҷілер аразындағы РСФСР первенствозында кӱзін сынап, чиңіс тутхан, чииттер аразындағы марығда, тізең, Александр Канзычаковха оң полған. 1973 чылда Александр, Семён Мамышев чіли, СССР первенствозында алтын медаль холға кирче. Ідӧк Григорий Кулумаевті таныхтирға кирек. 1974 чылда чиит спортсмен РСФСР ӱгренҷілерінің спартакиадазында 60 кг кӧдірімде прайзын чиңіп алған, тиксі Союзтағы спартакиадада кӱмӱс призер полыбысхан.
Арғыстарын Геннадий Тыгдымаев ас парыбысхан. 17 частығ чир-суғҷыбыс, тиксі Союзтағы спартакиадада 45 кг кӧдірімде харбазып, алтын медаль утып алған. 1975 чылда наа чидіг: кӱресчі СССР первенствозында пастағы орынға сыххан. Чиңіс чир-суғҷыбысха «Ынархас» чоннар аразындағы турнирге чол асча. 1975 чылда ол Румыниядағы Георгиу-Деж городта ирткен. Спортсмен позының кӧдірімде, прайзын чиңіп алып, СССР командазына алтын медаль ағылған. Геннадий Тыгдымаев – чоннар аразындағы марығларның пастағы хакас чемпионы.
Пу чидіглерде М.И.Боргояковтың ӱгренҷізі, СССР-ның спорт узы Герасим Чебодаевтің хозымы улуғ. Аннаң хада хакас тренер 1971–1976 чылларда тоғынған. Хомзынысха, Герасим Борисович час чазабаан, тың ағырған соонаң 26 частығда чуртастаң парыбысхан.
Андрей оолғы
Саблығ тренер 1960 чылда хоных хонған. Ипчізі Клавдия Николаевна, хыс фамилиязы Окунева, Ағбандағы имнег училищезін тоостыр. Ынағ ирепчінің Анатолий паза Андрей ооллар тӧрееннер. Толя имҷі чолын таллап алған полза, очызы, пабазы чіли, спорт кӱрезінең айғасхан. Андрей – Михаил Игнатьевичтің CCCР-ның первенствозында чиңіс тутхан тӧртінҷі ӱгренҷізі. 1980 чылдох Андрей Боргояков арғызы Александр Талачёвнаң хада «Ынархас» турнирде пастағы орыннарға сыхханнар. Боргояков 81 кг кӧдірімде харбасхан, Талачёв – 60 кг кӧдірімде.
Александр Талачёвты М.И.Боргояковтың «спорт пархазы» тіп адирға чарир. Спортсменнің тренері – Михаил Игнатьевичтің ӱгренҷізі Василий Чичинин. А.О.Талачёв Клиппанның турнирінде (Швеция) алтын медаль утхан. Ол СССР-ның чоннар аразындағы класстығ спорт узы полча.
1979 чылда М.И.Боргояков «Буревестник» ДСО-зар тоғысха кірібісче. 1982 чылда ол «РСФСР-ның саблығ тренері» аарластығ атха турысхан.
Иван Голощапов
Чир-суғҷыбыстың устаанынаң 30 артиинаң кізі СССР-ның паза Россияның спорт узы нормативті толдырыбысхан. Олардаң Иван Голощаповты алынҷа таныхтирға кирек. Спортсмен Асхыс аймаандағы Ис аалдаң. Голощапов, М.И.Боргояковтың холында узын таптап, 1990 чылда РСФСР чоннарының спартакиадазында чиңіс тутхан, 1995 чылда – Финляндияның азых чемпионадында. И.И.Голощапов – грек-рим кӱрезінҷе Россияның чоннар аразындағы класстығ спорт узы.
Хумартхылас
Михаил Игнатьевич 15 январьда 2010 чылда чуртастаң парыбысхан. Тренернi Кӧк хайа аал хыриндағы сыыратта чыып салғаннар. Аны Хакасиядағы улуғ спорттың пастағҷызына санирға чарир. Хакас чирінде 1950 чыллардох грек-рим кӱрезінҷе секциялар тоғынып пастааннар, че Михаил Игнатьевич пу спорт кӧрімін чоннар аразындағы синге кӧдірген. Ол Ағбанда улуғ турнирлернің чемпионнарын сидік оңдайларда тимнеҷең. Михаил Боргояковтың ӱгренҷілері, аймах-пасха марығларда чиңістер тудып, пасха спорт кӧрімнерінең айғасчатханнарға кӧзідім полғаннар. 1970 чылларда Ағбанда стол теннизі чахсы тиліп cыххан, соонаң оларға ниик атлетиканаң айғасчатханнар хозылғаннар. Амғы туста Хакасия спортсменнерінің санында Олимп ойыннарының призерлары пар. Республикада 40 артиинаң спорт кӧрімі тиліпче. Анда М.И.Боргояковтың хозымы пар.
Михаил Боргояковтың ӱгренҷілерінің чидіглері ӱчӱн 1969 чылда олған спорт школазын асханнар. Секцияа чӧрген ооллардаң ас нимес кізі тренер тоғызын таллап алған. Оларның санында Г.М.Боргояковты, А.Г.Кильчичаковты, В.Е.Чичининнi, А.М.Тодозаковты, Г.В.Султрековты паза пасхазын адирға кирек. Олаңай кӱресте улуғ іс артысхан тренерлер А.Н.Аданаков, И.Н.Тюмереков, О.А.Чебодаев, И.Ф.Уксеков, В.А.Межеков ідӧк Михаил Игнатьевичтің холында харбазып пастааннар. М.И.Боргояковтың ӱгренҷілері 1995 чылдаң тренерге чарыдылған регионнар аразындағы турнирні иртірчелер. Пылтыр, тізең, олар хумартхы чарды асханнар. Аны тренер чуртаан турада хыс салғаннар.
Пӱӱл хакас чонның саблығ оолғының хумартхызына чарыдылған турнир тиксі Россия синінде иртірілче. Спортсменнер Ағбанда 5 – 7 декабрьда кӱстерінең cыназарлар.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |