ХАЗЫҢНЫҢ ПӰРЛЕРІН СЫЙБАСТЫРӋАҢ
11.02.2020
Хабарлар
Сағысха киріп. 10 февральда тӧреен кӱнін таныхтирҷых кибелісчі Анатолий Кыштымов. Піреезі аны пілбиндеече полар. Аннаңар аның чуртас чолынаңар хысхачах танығлар
Пазын сол саринзар кӧмес хыйын тут салып, чайаачы тоғысха саңай сабыл парыбыстыр. Ибіре ниме полчатханына сала даа хайығ айландырбинчатхан кізее тӧӧй тудынча. Аннаңар, кистінде турыбызып, ниме іди хынығ хоостапчатханын кӧр сыхтым. Аның алнында ах чачынның кічичегес ле чардығы.
- Пу минмін. Тӧӧй, я? - амыр ла чоохтан салды Анатолий.
- Ча-а, хайдаң. Чалғыс позың хазың ағас хыринда ниме итчезің? Піреезін сағыпчазың ма? - чоохха хозылыбыстым.
- Чахсы кӧрзең-а! Пӱрлерін сыйбастырчам, - кілебинче ол.
Анатолий Кыштымов миннең пір часха улуғ. Ол Ағбандағы ӱгретчілер институдының филология факультедінің орыс пӧлиинің студенті полча, мин хакас пӧлиинде ӱгренчем. Чарылыспас нанҷылар полғабыс тізе, кӧмес саба полар. Тоғасчаңмыс, хоос литература сурығлары хоостыра талаза даа халчаңмыс. Мин ол туста чииттернің «Таң солбаны» литература пірігізінзер чӧрчеткем. Анатолий, тізең, чаа араласчызы, кибелісчі Георгий Суворовтың адынаң литература пірігізінің ӧткін араласчызы полған.
- Синің аалың хыриндағы хазың ма? - сурчам аннаң.
- Чох. Тынағ кӱннерінде Ағбан суғ хазынҷа ӱр пас чӧргем, ибіркі чир-чайаанға ӧкерсінгем. Анда орта полған пу чалғыс хазың. Сергей Есенинні сағысха киріп, пӱрлерін сыйбастырғлаам. Пілчезің ме, андағ туста ылғирым килче, - чазырбинча Анатолий.
Мин ағаа киртінчем. Адас оол уғаа чуға кӧңніліг. Сынап таа, ағаа харах частарын чысхлап пастабызарға кӧп кирек чоғыл. Анзын ол пабазы чох ӧскеніне найнапча. Ноға - пілбес. Іҷезі сыбыра хой хадарған осхас. Оолағазын кічігдең сығара позының соонҷа хоғдыр чӧрҷең полтыр. Кічиҷегес тее полза, тоғыста полызарға сыданча, ӧӧрдең пӧліл парған хойларны айландыр килче.
Анатолий Кыштымов Ағбан пилтірі аймаандағы Московскай аалда тӧреен. Анда чабан полып тиксі Хакасияа саблан турған Антон Андреевич Уязнов соонаң Социализм Істенізінің Матыры аарластығ атха турысхан. Пу киректі чахсы пілчеңнер хада ӱгренчеткен арғыстары. Аннаңар чайаачы кӧңніліг хакас оолны чабан тоғызын тастабасха полған, андағох махтағлығ пӧзік атха турызарчыхсың тіп иргіс чӧрчеңнер. Анзына Анатолий тың на хайығ айландырбаҷаң. Че хаҷан аны пос тілін пілбинчеткен хакас тібісселер, саңай тарыныбысчаң, сах андох таласха кірібісчең, тудызарға даа тимде полчаң. Кемнең-де тӧстескенӧк.
- Паза чаҷын чоғыл ба? Ноға мындағ кічиҷегес чардыхта хоостапчазың? Аны хайдар идерзің? - пілерге харасчам.
Ол аны уламох кічиҷегес иде хыплабысчаң осхас. Наа чыынды тимнепчем тіпче. Анзы хынығ даа пілдір парған. Ол позының холынаң тимнеен кічичегес, айаа ла килістіре чыындылар сығарчатханын истерге килісчең. Че позым кӧргелек полғам. Амды ағаа полызарға тимненібістім. Адас оол сала даа тоғыр нимес, уламох ӧрін парғанға тӧӧй пілдірген. Сах андох мині нымзанып пастабысты, аны-мыны тимнирге, хыплирға чахығлар пирглепче.
Мин, тізең, ағаа полысчаң кізі, андағох кічиҷегес чачында ооғазахти, че уғаа сіліг оңдайнаң пазылған кибелісті хығырып, аның чахиина даа хайығ салбиныбысхам. Хосханах-а, чиит оолның хайдағ пасхаҷыл кӧріс паза паалағ амғы чуртасха. Олім паза хыныс, ӧрініс паза хомзыныс - сыыраттар хыринда тӧреен кибелісті пасчадып, аар сағыстарға тӱсче чайаачы кӧңніліг оол. Хыйғылығ сӧстерні хығырарға аар, сидік, олох арада кибелістең чарылыс полбинчазың. Хайдағ-да аптастығ, кізіні позытпинчатхан кӱс пілдірче анда. Пірее хати кізі идінҷе соох чӱгӱрібіскенге тӧӧй полыбысча.
- Сыыраттар сағаа нимее кирек пол парды? Чиит тузыңдағы чуртасха ӧрінмин, ноға хомзынчазың? - айланчам андар.
- Хати пазарға килізер. Син осхас хоос сӧс ээзі оңар полбаанда, пасхазы уламох піл полбас, - олаңай ла чоохтан салды чайаачы ус.
Тоғырланып пастабыстым. Ӧлімнең чуртас сыыраттар хыринда тиңнестірілчеткенде, кізі чӱрее уламох тың айас кӱн сустарына ӧрінче тіпчем. Кӧрзем, Анатолийнің сырайында кӱлімзірес чари тӱсті. Позы хоостирын тохтатпинча. Тоосчатхан осхас. Ситкіп кӧрзе, амды чиит оол позына тӧӧй арах. Аны чахсы пілчеткеннер танып аларға киректер.
Мына ол минің холыма халын арах картоннар тудындырыбысты. Оларны карандашнаң таныхтааны хоостыра ипти хыплабызарға кирек тіпче. Аар-пеер айландырғлапчам - карандашнаң сиилген таңмаларны кӧр таппинчам. Нандыра айландырчам, мында пір дее танығлар чоғыл тіпчем. Анатолий, оларны сыныхтабин даа, орған ӱстӱнзер учухтырғлабысты, пасхазын тудындырыбысты.
- Кӧрчем, таптым. Хайдағ хатығ картон, - тіпчем ағаа.
- Кӧместең-кӧместең киртіп одыр. Сиилген орыннарға тың на чағдаба. Халғанын позым иптестір саларбын, - ӱндесче Анатолий.
Амды ікі чара одыр тастабыстыбыс, тоғын парчабыс. Оох почеркнең сіліг пас салған кибелістерін ипти салғлабызып, килістіре хыплап пастабысты. Минің дее тоғызым айныпчатханға тӧӧй. Пу картоннар кӧрерге-тутхлирға ла хатығ пілдіргеннер. Сынында ипти ле хыплалчалар. Аннаңар, тоғызым тоос салып, ол картоннарны сыныхти кӧрглеп, тиңнестірглепчем. Паза ла сизінзем, хайдағ-да хара танығлар халтыр. Анзы ниме теені полчаң адас оолның?
- Харын даа кӧр таптың. Тігде піс чатча. Аны алып, ӱттеглебіс. Анаң пу чачыннарны андар чапсыра тағырирбыс, - чапсытча ол.
Хайдағ чаҷыннарны? Ноға тағырирға кирек? Соондағы хылынызы уламох тың таңнатхан - утюг сығар килді. Анзы чи ағаа нимее кирек полыбысты? Че сурығлар пирерге тідінмедім. Полызар пол салғанда, тудар-тутпас таа пол чӧрерге кирек. Олох арада чайаачы ус позы пасхан кибелістерні, кічиҷегес чыындаа киптеп, тимге сығарчатханын ам на кӧрчем. Соонаң олар-ны чағын нанчыларына сыйлабысча тіпчеткеннер. Хол айазы синінҷе кічиҷегес чыындызын мағаа пирбееннеңер, чағын нанҷызы полбинчатханымны сизінерге чарир. Че хомзыныс чох полған.
Тимге сығардыбыс. Хайдағ кічиҷегес, ачыстығ кӧрімніг чыынды пол парды. Аны, сыйлирға нимес, кӧзідіге турғыс саларға кирек. Анатолий ол чыындыны нинҷе-де тус хурударға кирек тіпче. Хыйа сал салды. Сах андох ікінҷі чыындыны тимнирге чапсыныбысхан. Ол туста мині кем-де хығырыбысхан. Холнаң тимге сығарған чыындының соондағы ӱлӱзін пілбинчем. Хакас оолдаң сурастырғлирға тідінминібіскем.
Соонаң, хаҷан Анатолий Кыштымов ах чарыхтаң парыбысханда, чайаачы тоғыста пастағы ӱгретчізі полған кибелісчі Лариса Катаева хакас оолның кибелістерін тиксі хазнабысча чыып пастабысхан. Кізілер ӱндескеннер, алынча кибелістерін дее, позы тимнеен чыындыларын даа Ағбанзар ысхлап сыхханнар. Оларны пірікті-ріп, Лариса Петровна Анатолий Кыштымовтың пис чыындызын чарыхха сығарыбысхан. Улуғ хомзынысха алай ӧрініске бе, ол чыындылар сах андох садығда чох пол парғаннар - мына хайди пӧзік паалапчалар хакас кибелісчінің чайаачы тоғыстарын хығырығчылар. Та-ныхтаам хайза, Анатолий Кыштымов пос тілін пілбе-чең, кибелістерні орыс тілінең пасчаң.
Минің сағызымда адас оолның чарых омазы піс ікӧ-лең аның теестегі чыындызын пос холынаң хайди тим-непчеткенібіс хоостыра халтыр. Уғаа чуға кӧңніліг хакас оол ла, хазың пӱрлерін сыйбапчатхан туста, харах частарын чыспинчаттыр. Аның мындағ сіліг, хоос сӧс-терін хығырып, чағбан чӱректіглер чайаачы уснаң хада сым-туюххан ылғасчатхан осхастар.
Тузында паалалбаан чир-суғчыбыстың чарых кӧң-ніліг кибелістері, ӧлім пілбин, чыллар тобырып, наа ты-ныс алчатханы уғаа ӧріністіг.
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде