ПАСХАЗЫНАҢ ТИҢЕ ТИЛІЗІН
12.04.2019
Хабарлар
Тоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов Копьёв аалда полған. Ол пастап правительство министрлерінең хада Орджоникидзе аймааның тилiзiне чарыдылған чыылығ иртірген.
АНДА ІДӦК ОРДЖОНИКИДЗЕ АЙМААНДАҒЫ ААЛ-ПОСЕЛОКТАРНЫҢ ПАСТАРЫ АРАЛАСХАННАР.
- ПУ АЙМАХТЫ ЫРАХ ОРНЫХЧАТХАН НА ӰЧӰН УНДИРҒА ЧАРАБАС. ХАКАСИЯНЫҢ ПАСХА АЙМАХ-ГОРОДТАРЫНАОХ ЧІЛИ, АҒАА УЛУҒ ХАЙЫҒ САЛЫЛЗЫН. ПРАВИТЕЛЬСТВО САРИНАҢ АНЫҢ ТИЛІЗІНЕ ХАБАЗАРҒА ХАЙДИ ДАА КИРЕК ТІП САНАПЧАМ. АННАҢАР ПІС АНЫҢ ТИКСІ ЧУРТАЗЫН ПІЛІП АЛАРҒА ӦНЕТІН КИЛДІБІС, - ТЕЕН ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН ОЛЕГОВИЧ.
АНАҢ ОРДЖОНИКИДЗЕ АЙМААНЫҢ ПАЗЫ АЛЕКСЕЙ ПОПКОВ АЙМАХТЫҢ ЧАХСЫ КИРЕКТЕРІНЕҢЕР ПАЗА СИДІКСІНІСТЕРІНЕҢЕР ИСКІРГЕН. ОЛ ІДИ ЧЫЫЛЫҒ АРАЛАСЧЫЛАРЫН АЙМАХ УСТАҒ-ПАСТААНЫҢ ХАЛҒАНҶЫ ТӦРТ ЧЫЛДАҒЫ ТОҒЫС САЛТАРЛАРЫНАҢ ТАНЫСТЫРҒАН.
Кӧзідімге алза, пу тус аразына Орджоникидзе аймаанда 72 ӧкіс паза іҷе-паба хайии чох пала пос чуртына чидінген. Ол кирекке 90,5 миллион салковай хорадылған. Ӱс наа школа пӱдірілген: Хоғай, Хоҷых паза Ӱӱс аалларда. 15 миллион салковайға 11 культура учреждениезінде алғым тыхтағ тоғыстары иділ парғаннар.
- Тиксі алза, пӱӱнгі кӱнде Орджоникидзе аймаа ӧӧнінде чир ис-пайын, ол санда алтынны, аныпчатхан предприятиелер паза азахта пик турчатхан аал хонии пірігістері сылтаанда тиліпче. Паза улуғ хозым итче аймахта туризм киреенең айғасчатхан улус. Чоохтирға кирек, пісте пір чылда 25 муң турист пол парыбысча. Олардаң орындағы бюджетсер кірчеткен парыс пір миллион салковайға читче. Аннаңар оларнаң уламох чахсы пілізіп тоғынарға киректелче, - таныхтаан Алексей Викторович.
Че Хакасия пазы, аны тохтадып, аймахтағы сидіксіністердеңер алғым чоохтап пирер-ге сурынған. Алексей Попков пӧгілбинчеткен сурығлар илееде теен. Анаң полғанын на чарыдып пастаан:
- Иң пастап пісті Орджоникидзе аймаандағы чон саны хызырылчатханы сағыссыратча. Пӱӱнгі кӱнде тиксі аймахта 10 муң 703 чуртағӌы! Ӧнетін иртірілчеткен істезіглер хоостыра кӧрзе, чыл сай 300 - 350 кізее асхынах полып одырча. Улуғлары ӱреп парчалар, чииттер, тізең, тоғыс соонӌа алай ба Хызылчар крайынзар, алай ба Кемеров облазынзар чуртирға парыбысчалар. Паза Хакасияның иң ырах аймаанаң Ағбанзар кӧп чон кӧсче.
Таныхтирға кирек, аал хонии предприятиелерінің тоғынӌы-лары ідӧк пасха чирзер парыбысчалар. Аннаңар Орджоникидзе аймаанда олар полған на сай киректелчелер.
Олох туста имнег учреждениелерінде специалисттер чидіспинчелер. Моргтаңар алында чоохтирға кирек. Ол изел париған сылтағнаң пис чыл мының алнында чабыл парған. Орджоникидзе аймаандағыларға ӱрееннерні Ужурзар алай Ширазар ал чӧрерге килісче.
Кӧп аалларда школаларны, клубтарны тыхтирға кирек. Гайдаровск посёлокта, тізең, клуб садығ туразында орныхча. Аймах кіні Копьев поселокта Культура туразына килістіре тураны нааҷылап алғабыс. Алында ол кино кӧрҷең зал полған. Паза поселоктағы чон стадион чох ирееленче.
Аны пӱдірер чир пар, проекті дее тимнел парған. Пістің ахчабыс ла чоғыл!
Че иң ӧӧн сидіксініс - ол ЖКХ сурығлары. Халғанҷы тӧрт чыл аразына піс оларны пір дее пӧк полбинчабыс. Кӧзідімге, Приисковай аалда котельнай тың иргі. Аның хазаннарын хаҷанох алыстырарға кирек. Пістің, тізең, пазох ла ахчабыс читпинче.
Орджоникидзе аймаа устағ-пастаанда ирткен чыылығда искірілген пу паза пасха даа сидіксіністерні санға алып, Хакасия пазы Валентин Коновалов министрлерге оларны пӧгерге полыс пирер оңдайлар тілирге чахығ пир салған.
Анаң аның министрлернең хада чолы Копьев поселоктағы Культура туразынзар узарадылған. Анда оларны залға толдыра чыылысхан чон чидікпин сахтаан. Чоохтирға кирек, республиканың аймах-городтары чуртағҷыларынаң тоғазығларны Валентин Коновалов кибірге кир салған. Хакасия пазы іди Харатас городта, Ағбан пилтірі поселокта полған. Сорығ городтағылар аннаң хада ідӧк чоох алысханнар.
- Министрлер кабинедінең хада піс олаңай ла чӧрбинчебіс. Піске иң ӧӧні республика чуртағҷыларының сидіксіністерін пілері, оларның чуртазын пос хараанаң кӧрері полча. Анаң оларны пӧгерге хабазарға. Улуғ ачырғасха, Хакасияда тыс пирбинчеткен сурығлар уғаа кӧп. Орджоникидзе аймаа, тізең, саңай ӱлгӱ хайии чох халған. Пу алҷаасты тӱзедерге кирек. Чоннаң хада-пірге тоғынзабыс, піс хайди даа чахсы салтарларға чидербіс тіп сағынчам, - пастаан чооғын Хакасия пазы Валентин Коновалов Копьев поселокта.
Соонаң сӧс Орджоникидзе аймаа пазы Алексей Попковха пирілген. Ол аймахтың тилізінеңер сан пиріс иткен.
Анаң на Хакасия пазының кибірге кирілген «сурығ-нандырығ» оңдайлығ чоох алызар тузы пасталған.
Тиксі алза, Орджоникидзе чиріндегілерні иң пастап, пасха аймах-городтардағы чонны чіли, чарытхы паза ЖКХ полызығларының паалары тың сағыссыратча.
- Чарытхы суриин піс сағам пӧкчебіс. Энергетиктернең чӧптесчебіс. Тіл алызарға сидік тее полза, кӱстенчебіс тарифтернің паазын синдіртерге, - нандырған Хакасия пазы.
«Суғ даа ноға андағ аарлығ?» тіп сурғаннар. Пу аймахтағыларға соох суғ ӱчӱн пір айда 73 салковай тӧлирге килісче осхас.
Хакасияның иң ыраххы аймаандағы чуртағҷылар тиксі хазнадағы сӧп-сап реформазын ідӧк чағын ал полбинчалар. Хакасиядағы аймахтар паза городтар аразында сӧп-сапты полигонзар апарары иң аарлығ Орджоникидзе аймаанда сых парча - 133 салковай пір кізідең! Ағаа хоза, амғы туста муниципалитеттернің кӧп сабазында похсахты тӧкчең тимір ідістер ам даа чоғыл. Олар полардаң, хай пірее аалларда, ол санда Майрастарда, бункерлерні турғызар орыннар даа тимнелгелек. Оӧн сидіксініс - бюджетте ахча чоғыл.
«Чииттерні аалларзар айландыры-ңар!» - истілген залдаң.
- Хайди оларны айландырарға?
- Тоғыс орныларын тӧстеп ле! - нандырған Хакасия пазы Валентин Коновалов.
Тоғыс орныларынаңар чоох парыбысханда, залдаң Копьевтағы сӱт цеғы ӱлӱзінеңер сурыбысханнар. Хайди чарыт пиргеннер орындағы чуртағҷылар, аны чабарға пӧгінче осхастар. Іди пол парза, пір саңай 50 кізі тоғыс чох халарға айабас. Ағаа хоза, чонға сӱт сатчаң орын чох пол парар. «Пу кӱнге ол сурығ пӱкӱлеезінең пӧгіл парған. Цех хайди тоғынған, ідӧк ле тоғынар», - ӧріндірібіскен Копьевтағы чонны Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрінің пастағы орынҷызы Александр Башков.
Тоғазығда ідӧк Орджоникидзе аймаандағы имнег учреждениелерінде специалисттер чидіспинчеткенінеңер чоох парыбысхан. (Ол сурығны Алексей Попков аймахтың устағ-пастаанда ирткен чыылығда кӧдіргенӧк.)
Хайди чарытхан Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрі Владимир Костюш, кӧстегліг программаҷа имҷее ӱгреніп алар оңдай чыл сай пирілче. Че Орджоникидзе аймаанаң андағ сурыныс пічіктері най асхынах кірче. Пӱӱнгі кӱнде ӱс ле кізі іди ӱгренче. Олох оңдайнаң, аймахтағы моргты піс нааҷылап таа алзабыс, анда тоғынар специалист чох полар нооза. «Аннаңар пазох чоохтапчам, выпускниктерні имнег вузтарынзар постарың на кӧстебезер, піс пеер кӱснең пірдеезін ыс полбаспыс. Чиит специалисттерге республикада ідӧк «Земский доктор» программа тоғынча», - теен Владимир Фёдорович.
Чир-чайаанны хайраллирдаңар сурығ кӧдірілген. «Тиксі республикаҷа онкология ағырығлары иң кӧп пістің аймахта таныхталча. Ноғадаңар? Піс ол киректі чир-чайаан кірлелчеткенінең палғалыстырчабыс. Аймахтағы Ӱӱс, Чулым суғлар прай хызыл-кӱрең пол парчалар. Оларны сыныхтир оңдай чоғыл ба?» - сурғаннар залдаң.
Нандырығны пирген Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Сергей Арехов: «Піссер андағ искіріг кірген. Орджоникидзе аймаандағы суғларны, чирлерні сыныхтир тоғыстарны тӱрчедең пастирбыс».
Орджоникидзе аймааның пазы Алексей Попков Хакасияның правительствозы паза чоны алнындағы сан пирізінде аймахта ортымах чал ахчазы 26 муң салковайға тиңнелче тіп таныхтаан. Паза Приисковай аалда ӧрт ӱзірҷеңнернің постын тӧстеен ӱчӱн ӱлгӱдегілерге алғызын читірген. Че пу тоғазығда ӧрт ӱзірҷеңнер оларның чал ахчазы най асхынах тіп чоохтааннар, хаҷан хозылар тіп сурғаннар. Хакасияның финанстар министрі Ирина Войнованың искіриинең, МЧС тоғынҷыларына чал ахчазы, ол сынап асхынах полған сылтағнаң, 10 %-ке кӧдіріл парған. Тӱрчедең, тізең, 4,5%-ке ӧс парары кӧрілче.
Нандырығ алған иреннернің паза пір сурығ полған. Итсе, ол тиксі Орджоникидзе аймааның чуртағҷыларын сағыссыратча. Амғы наа технологиялар тузында пу аймахта сотовай палғалыс чоғыл! Приисковай аалда ла аны туризмні тилітчеткен идінҷек пос кӱзінең тарт салған. Хакасия пазы пу сурығны пӧгербіс тіп молҷаан.
Чоохтирға кирек, полған на мындағ тоғазығда чонға ағырсымнығ сурығларын, чаҷында пазып, чарыт пирер оңдай пирілче. Анаң правительствода оларны ӱзӱрчелер, пӧкчелер. Копьевта даа андағ чаҷыннар асхынах нимес чыыл парғаннар.
Ол кӱн Валентин Коноваловты ідӧк Приисковай аалда сахтаан полғаннар. Че ағаа, Харатас городта паза Ағбан пилтірі поселокта пол парған киректерні пӧгіп, ӱр нимес тусха тудыларға киліскен. Аннаңар Орджоникидзе аймааның иң ырах аалындағы чыылығны ол чох иртіргеннер. Анда аймахтағы чир ис-пайын аныпчатхан предприятиелернің паза Приисковай аалда туризмнең айғасчатхан пірігістернің устағҷыларынаң хада Хакасияның экономика министрі Николай Евдокимов, экология министрі Сергей Арехов, Хакасияның аң-хустарны паза ибіркізін хайраллирынҷа хазна комитедінің кнезі Владимир Лебедев, Орджоникидзе аймааның пазы Алексей Попков араласханнар.
Оӧн чоох пу аймахта «Ивановские озера» парк тӧстирдеңер паза аны хайраллалчатхан чирлер санына кир салардаңар парған.
Мындағ паркты тӧстирдеңер сағыс олаңай ла килбеен. Хайди таныхтаан Владимир Лебедев, харлығ тағлардағы кӧллер ибіркізіндегі чирлерні туристтер матап типсепчелер. Аннаңар Хызыл книгаа кирілген оттар паза чахайахтар саңай чох пол парарға айабастар. Ағаа хоза, хазнабыстың аймах пулуңнарынаң Орджоникидзе аймааның хайхазын кӧрерге килчеткен чон соонда сӧп-сап илееде халча.
Ноға чыылығ бизнестегілернең хада иртірілген? Оларның пос кирее ана ол чирлерде алғыдылча нооза. Алтынны андағыох тағларда аныпчалар. Пӱӱнгі кӱнге Орджоникидзе аймаанда алтыннаң тоғынчатхан 10 пірігіс саналча. Туризмні тилітчеткеннернің отель-гостиницалары ідӧк асхынах нимес. Аннаңар устағҷылар пу сурығны оларнаң хадапірге пӧгерге чаратханнар. Идінҷектер мындағ проекттең тоғыр полбааннар. Комитет кнезінің искіриинең, парк тӧстел парза даа, оларның тоғыстары тохтадылбас. Олаңай кізілерге ол чирлерде аңнирға даа, чистек-мискелер теерерге дее чарадылар. Оӧн пӧгін пу чирлерні хайраллиры паза арығ тудары полча.
Приисковайда гостиницаларны тутчатханнарның, тізең, сурыныс полған - аалны чахсыландырарға. Анзы орта тіп сағынчам. Сынап най изі чох пілдірче, хаҷан аалзар кірчетсең, изел париған тураларны, анаң оларның аразында нап-наа отель-гостиницаларны кӧрерге. Амғы туста, тізең, ол «хайхастығ» кӧрімні кӧртіктер ӱстӱнзер тасталчатхан сӧп-сап уламох тың «чазапча». Че аалны тилідері ол аймахтың паза аал чӧбі устағ-пастааның пӧгіні тіп чарытханнар чыылығда.
«Ивановские озера» парк тӧстиріне чарыдылған пастағы чыылығ ирт парды. Ол проектті чуртасха кирерге прайзы чарасхан. Амды халча теестегі тоғыстарны толдырарға. Ол санға ідӧк кірче парк полар чирні синирі паза таныхтиры.
Автор :
Александра КАРАМЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде