ХООСТАРДА - ЧИР-СУУБЫС ТАРХЫНЫ
12.10.2018
Хабарлар
Культура. Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең музейде наа кӧзідіг тоғынып пастады.
Хакасияның ӧӧн музейінің чыындызы пай. Анда аймах экспонаттар, ол санда хоостар хайраллалча. Пу кӱннерде азылған наа экспозиция кізілерге пістің хоосчыларның чайаачызынаң паза Хакас чирінің тархынынаң танызып аларға оңдай пирче.
«Хакасияның XIX вектегі паза ХХ вектің I чардығының тархыны изобразительнай искусствода» кӧзідіге тиксі 52 хоос сығарылған. Олар хайах сырларнаң реализм кӧстегҷе чайалғаннар. Тоғыстарның кӧбізі - портреттер, анда саблығ чир-суғҷыларыбысты, аал хонии тоғынҷыларын, революционерлерні, Илбек Ада чаа араласчыларын кӧрерге чарир. Ідӧк экспозициязар пейзажтар, улуғ нимес скульптура тоғыстары кірчелер.
Кӧзідіг ӱс чардыхтаң пӱткен. Пастағызы пӱӱл чайғызын азылған «Хакас ибі - хакастарның кибірліг чурты» этнография экспозициязын узаратча. М.Бурнаковтың («Сағай ипчінің портреді»), А.Топоевтің («Хамны ӱдескені»), В.Тодыковтың («I гиль-дияның садығҷызы Прока Инкижековтын портреді»), Г.Хлебниковтың («Чабан») паза даа пасхазының хоостары кӧрігҷілерні пістің чонның кибірлерінең, чуртас оңдайларынаң, пай чазалған кип-азаанаң таныстырчалар. Чир-суғҷыларының омаларын хоосчылар улуғ хыныснаң паза поғдархаснаң чайааннар.
И.Паптевтің «Старая Черногорка» тоғызы пасха оңдайлығ. Аны хоостыра Хакасияда хара тас промышленнозы тӧстелгенін істезерге чарир. Пастағы шахталар пістің регионда 1907 чылда пӱдірілгеннер. Оларның ээзі идінҷек паза ученай Вера Баландина полған. Пу хооста ікі харатасчы кӧзіділ парған. Матырларның кип-азаа пастыра сизінерге чарир: олар Сибирьзер ӱр ниместе кӧскен орыс кресеннер. Мындағы улус тостаң ӱрілген ӧдіктерні киспеҷең. Хоостағы матырлар, Хакас чирінзер киліп, хыра таарирға пӧгінген поларлар. Че кирек киліспеенде, шахтазар тоғысха кірібіскеннер.
Экспозицияның ікінҷі пӧлии Илбек Октябрь революциязына, гражданскай чааға чарыдылған. Хоостарда В.И.Лениннің, П.Е.Щетинкиннің, Я.Е.Боградтың омалары кӧзіділ партыр. Андрей Топоевтің «Хорылыстығ 20 чыллар» тоғызында хасхылардаң тоғыр харбазығдаңар чоохталча. Че минің хайиимны Александр Новосёловтың «Хакас хыс кинденең хада» хоозы тартхан. Хыл платтығ, торғы кӧгенектіг абахай А.С.Пушкиннің киндезін матап хығырча. Орыс поэттің кибелістері аны хайхатча.
Скульптура тоғыстарынаң «Гражданскай чааның матыры П.Е.Щетинкин» эскизті таныхтирға кирек. Аның авторы саблығ ус Георгий Лавров полча. Георгий Дмитриевич чайаачы чолын хоосчы Дмитрий Каратановтың холында пастаан, гражданскай чаа тузында А.В.Колчактаң тоғыр харбастыр, «Окна РОСТА» проектте аралазып, В.В.Маяковскийнең хада ынағласчаң. Скульпторның тоғыстары Хызылчарны, Харатасты, Минсуғны, Мариупольны паза пасха даа городтарны чазапчалар.
Минің кӧрізімнең, кӧзідігнің пу чардығында хакас чонның пастағы съездтеріне, этнограф паза политик Степан Майнагашевтің чуртазына, репрессияларға хабылған улусха чарыдылған хоостар чидіспинче. Олар Хакасияның тархынын толдыразынаң кӧзіт пирерҷіктер. Че мындағ тоғыстар музейнің чыындызында чох полар. Санапчам, ол читпесті пістің хоосчыларға тӱзедерге кирек. Искусство полызиинаң кӧп сурығны чарыт пирерге чарир.
Экспозицияның халғанҷы пӧлиинде Илбек Ада чаадаңар чоохталча. Кӧзідіге сығарылған В.Кудриннің («Арыс кӧйче»), Г.Серебряковтың («Іҷе», «Фронттаң килген пічіктер»), А.Топоевтің («Чааҷы айланды», «Однополчане») хоостары чонның махачызын, пик сындырын, чабал фашисттерні унада сабызарына киртінізін чахсы кӧзітчелер.
Алынҷа композиция Совет Союзының Матыры Михаил Чебодаевке чарыдылған. Андар Василий Новосёлов чайаан хоос, скульптура портреді (автор кӧзіділбиндір), чир-суғҷыбыстың фронттаң ызылған пічіктері кірчелер.
«Хакасияның ХІХ вектегі паза ХХ вектің I чардығының тархыны изобразительнай искусствода» кӧзідігні азарында Хакасияның культура министрінің тоғызын толдырчатхан Вячеслав Инкижеков, ХГУ-ның искусство институдының директоры Светлана Окольникова, Хакасияның саблығ хоосчызы Виталий Кызласов араласханнар. Олар музейнің наа экспозициязына пӧзік паалағ пиргеннер. Светлана Анатольевна 2016 чылдаң сығара Россиядағы чаа-тархын пірігізінің (РВИО) орындағы пӧлиинең устапча. Аның таниинаң, пу тоғыстар олғаннарны Ада чир-суубысха поғдархирға ӱгретчелер. Виталий Кызласов хакас хоосчылар Михаил Бурнаковтың паза Андрей Топоевтің пӧзік узына морсынған. Ол таныхтаан: «Санапчам, пу кӧзідіг тӧреміл тоғынарға кирек. Кізілер музейзер килзіннер, таланттығ чир-суғҷыларыбыстың тоғыстарынаң таныссыннар».
Че пӱӱнгі кӱнде Хакасияның ӧӧн музейінің андағ оңдайы чох полтыр, аннаңар чир-суубыстың тархынына чарыдылған экспозиция 30 ноябрьға теере тоғынар. Наа кӧзідігні кӧріп аларға маңзыраңар, ол сірерні сағысха тӱзірер, тархында полған киректерні наа оңдайнаң паалир оңдай пирер.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде